2024 de terugkeer van Jean-Luc Dehaene in de Belgische Politiek

In december 2023 trapte de CD&V het verkiezingsjaar 2024 af met een filmpje waarin voormalig premier Jean-Luc Dehaene, door middel van artificiële intelligentie, opnieuw tot leven werd gebracht om campagne te voeren voor de partij.

Een jaar later lijkt Dehaene helemaal terug, maar dan in de figuur van Bart De Wever, de voorzitter van de Nieuw-Vlaamse Alliantie (NVA) en winnaar van de Federale, Vlaamse en gemeentelijke verkiezingen. De geuzennaam ‘nieuwe Dehaene’ lijkt tegenstrijdig.

In 1988 leidde Dehaene als ultieme compromismaker de omvorming van de unitaire staat België tot de federale staat mee in goede banen. Het leverde hem de bijnaam loodgieter op en een plaats in de geschiedenisboeken als de architect van het federale België. De Wever is daarentegen de architect van de langste regeringsvorming ooit.

Omdat hij voet bij stuk hield, werd pas na 541 dagen, op 6 december 2011, een nieuwe regering geïnstalleerd, zonder de N-VA. Na de verkiezingsoverwinning van de N-VA op 9 juni 2024 sprak De Wever echter met lof over Dehaene, die hij eerder nog als conservatief had gekarakteriseerd. De oorzaak van de ommezwaai ligt bij de kiezer.

In 2024 wezen peiling na peiling op winst voor het extreemrechtse Vlaams Belang, dat in 2004 werd veroordeeld voor racisme. Daarbij kwam voortdurend de vraag naar boven of NVA een Vlaamse regering zou vormen als het samen met het Vlaams Belang een meerderheid had. Dat scenario zou ook de federale formatie in gevaar brengen omdat Waalse partijen, en vooral de Parti Socialiste (PS), de NVA onaanvaardbaar zou maken.

De formatie leek zwaar en moeilijk te worden. Dat was echter buiten de kiezer gerekend. Na de stembusgang bleven de Vlaamse verhoudingen ongewijzigd: NVA bleef de grootste partij en Vlaams Belang de tweede partij. Samen misten ze 1 zetel om een meerderheid te vormen.

Analyses achteraf tonen dat de Vlaams keizer het transfobe en anti-holebi discours van de partij niet kan smaken. Bovendien sluit De Wever in een debat samenwerking met het Vlaams Belang uit nadat VVD-leider Dilan Yesilgöz aangeeft te willen samenwerken met de PVV en verliest.

Een stem voor het Vlaams Belang is een radicale en een verloren stem, zo lijkt de Wever te willen suggereren. De boodschap slaat aan: Vlaams Belang boekt zetelwinst, maar niet genoeg om daadwerkelijk invloed uit te oefenen.

De echte aardverschuiving vindt onverwacht plaats aan de andere kant van de taalgrens omdat Waalse kiezers enkel op Waalse partijen kunnen stemmen en Vlaamse kiezers enkel op Vlaamse partijen. In het linkse Wallonië, dat al generaties stemt op de PS, wint de liberale Mouvement Réformateur (MR) en zijn flamboyante jonge voorzitter, Georges-Louis Bouchez de verkiezingen. De Wever stelt al jaren dat België een land is van twee democratieën waardoor een confederale hervorming nodig is.

Die analyse bleek in juni plots niet meer te kloppen. Er is veel optimisme over de snelle vorming van een federale centrumrechtse regering omdat er maar 1 werkbare meerderheid mogelijk is: de MR en Les Engagés aan Waalse kant en de CD&V en NVA, aangevuld met de Vlaamse socialisten, Vooruit. Er is zelfs al een naam: de Arizona coalitie – de partijkleuren komen overeen met de kleuren van de vlag van de Amerikaanse staat. De leukere variant daarvan, de Raketijscoalitie, wordt minder gebruikt.

Waarom heeft België vandaag dan nog geen federale regering? Opnieuw is het antwoord: de keizer. Rechtse Vlaamse en Waalse coalities worden vlug gevormd, de federale en de Brusselse regering raken in het slop omdat vier maanden na de nationale verkiezingen de kiezer weer naar de stembus trekt om gemeente- en provinciebesturen te kiezen!

Daarbij springt niet zozeer de verkiezingsuitslag in het oog, maar wel de vorming van schepencolleges. In Ninove, Ranst en Brecht worden coalities gevormd met Vlaams Belang en in Gent wordt een voorakkoord tussen Vooruit en NVA naar de prullenmand verwezen.

Vooruit, de enige linkse partij in een federale regering vol centrumrechtse partijen, voelt de druk om een progressieve stempel op het regeerakkoord te drukken. Vooruit voorzitter Connor Rousseau beseft dat coalities met rechtse partijen hem zuur kunnen opbreken en is daarom niet geneigd om zomaar toegevingen te doen.

Een meerwaardebelasting wordt het symbooldossier waarom De Wever al 15 keer terug moet naar de koning met lege handen. Dat MR en Vooruit daarbij elkaars tegenpolen zijn is een omkering van de politieke realiteit waarin België decennia geleefd heeft omdat het rechtse Vlaanderen vaak om hervormingen vroeg en het linkse Wallonië op de rem stond.

Kan de Wever een nieuwe Dehaene worden? Hij hoopt zelf althans van wel. De Wever verzaakte aan het premierschap in 2014 toen het kabinet-Michel I gevormd werd en moest lijdzaam aanzien dat er rechtse economische hervormingen doorgevoerd werden, maar geen staatshervorming. De Wever beseft dat hij zelf federaal premier moet worden als hij zijn volledige programma wil doorvoeren.

Bovendien zijn de politieke verwezenlijkingen van Wever verrassend klein. Hij is de voorzitter van de grootste Vlaamse partij en bracht het Vlaams Nationalisme de mainstream binnen, maar hij was nooit minister, nooit architect van een staatshervorming, enkel burgemeester van Antwerpen.

Maar of het hem lukt valt af te wachten: van Vlaamse nationalistische stokebrand tot Belgisch loodgieter, het is niet voor iedereen weggelegd.

Frank Gerits is Universitair Docent Internationale Geschiedenis aan de Universiteit Utrecht