Ruzie in de tent: een rommelige geschiedenis van ouderenpartijen in Nederland

Op donderdag 6 mei jongstleden gebeurde het onvermijdelijke: Liane den Haan, het enig overgebleven Tweede Kamerlid van 50PLUS, verliet de partij, maar behield haar zetel om zelfstandig verder te gaan. Deze afsplitsing betekent (voorlopig) het einde van de vertegenwoordiging van 50PLUS in de Tweede Kamer, nadat de partij daar sinds 2012 zetelde.

De Nederlandse politiek kent een rijke geschiedenis aan ouderenpartijen. Zo deden er in 1971 al vier ouderenpartijen mee aan de Tweede Kamerverkiezingen, was er in de jaren 1990 het Algemeen Ouderen Verbond (AOV), en ontstond in 2010 50PLUS.

Ouderenpartijen hebben echter ook het imago dat zij altijd met elkaar in de clinch liggen. Er zijn opvallend veel conflicten en afsplitsingen geweest binnen ouderenpartijen, ver boven het gemiddelde van andere partijen. Voornamelijk de AOV en 50PLUS gingen geregeld rollebollend over straat.

Hoe ging dat in zijn werk? Een geschiedenis van de ruzies binnen de twee ouderenpartijen.

Algemeen Ouderen Verbond (AOV): zes fracties in vier jaar tijd

Na de verkiezingen van 1994 kwam het door Martin Batenburg opgerichte AOV met zes zetels in de Tweede Kamer. Kort na deze intree, in mei 1994, ontstond er al ruzie in de AOV-fractie. In oktober 1994 werd Theo Hendriks na een conflict met Jet Nijpels uit de AOV-fractie gezet. Nijpels beschuldigde Hendriks er onder meer van fysiek geweld tegen haar te hebben gebruikt. Bovendien werd Hendriks verweten dat hij louter solistisch optrad. Hij ging uiteindelijk als eenmansfractie verder.

Op 30 mei 1995 ontstond er vervolgens een echte splitsing in de AOV-Tweede Kamerfractie. Nijpels deelde in de Kamer mee dat de leden Cees van Wingerden en Wil Verkerk geen deel meer uitmaakten van de fractie, omdat Van Wingerden door het AOV-bestuur was geschorst en de fractie het vertrouwen in hem had opgezegd. Verkerk had zich solidair met hem verklaard. Nijpels bleef met Liesbeth Aiking en Leo Boogaard de AOV-fractie vormen.

Daar bleef het echter niet bij. Op 29 augustus 1995 verklaarde Van Wingerden in de Tweede Kamer dat, na een royement van Nijpels, Aiking en Boogaard door de AOV-ledenvergadering op 10 juni 1995, hij en Verkerk als AOV-fractie moesten worden beschouwd. Nijpels c.s. kreeg toen de naam fractie Groep-Nijpels.

In datzelfde jaar ontstond er ook ruzie tussen fractievoorzitter Nijpels en partijvoorzitter Martin Batenburg. Dat ging deels over de koers van de partij, maar daarnaast speelden ook persoonlijke tegenstellingen een rol. Jet Nijpels werd ervan beschuldigd familieleden aan functies te willen helpen. De ruzie bereikte een hoogtepunt toen Batenburg door een selectiecommissie op een onverkiesbare achtste plaats voor de Eerste Kamer werd gezet. Batenburg eiste via de media een hogere plaats, waarna Nijpels op het aftreden van Batenburg aanstuurde. De ledenvergadering van de AOV koos in juni echter de zijde van Batenburg.

Deze gespannen interne verhoudingen hadden naast royementen, ook opzeggingen tot gevolg. Nijpels, Aiking en Boogaard besloten uiteindelijk een nieuw partij ('Senioren 2000') op te richten. Senioren 2000 deed mee aan de verkiezingen van 1998, maar wist onvoldoende stemmen te behalen voor een zetel. Als kers op de taart brak Verkerk op 31 maart 1998 met zijn fractiegenoot Van Wingerden in de reeds afgesplitste fracties.

Zodoende waren er in de periode 1994-1998 dus de volgende ouderenfracties van de AOV:

50PLUS: Haantjesgedrag binnen een rommelige ouderenpartij

De Onafhankelijke Ouderen en Kinderen Unie (OokU) werd in augustus 2009 opgericht door Jan Nagel en Kees de Lange. In november 2010 werd de OokU opgevolgd door 50PLUS, de naamsverandering vond mede plaats op advies van opiniepeiler Maurice de Hond. Zo begon in 2010 het avontuur van deze ouderenpartij.

Nagel werd voorzitter en De Lange werd vicevoorzitter van de partij. In mei 2012, nog voor de partij ook maar in de buurt van een Tweede Kamerzetel was gekomen, stapte De Lange echter alweer uit de partij, die hij van machtsmisbruik en corruptie beschuldigde. Nagel, inmiddels senator, trad in november 2012 vanwege zijn Senaatszetel af als voorzitter en werd opgevolgd door Willem Holthuizen, maar keerde in 2013 terug als interim-voorzitter.

Bij de verkiezingen in 2012 behaalde 50PLUS twee zetels, die werden ingenomen door Henk Krol en Norbert Klein. In oktober 2013 stelde Krol zijn zetel ter beschikking vanwege beschuldigingen dat hij als hoofdredacteur van de Gay Krant ten onrechte pensioenpremies niet zou hebben afgedragen en subsidie voor de Stichting Vrienden van de Gay Krant onjuist zou hebben besteed. Zijn zetel werd in 2013 ingenomen door Martine Baay-Timmerman, Klein nam het voorzitterschap van de fractie over.

Maar Baay-Timmerman en Klein bleken niet goed te kunnen samenwerken. Fractievoorzitter Klein zette Baay-Timmerman op 28 mei 2014 uit de Tweede Kamerfractie wegens een voor hem "onherstelbare vertrouwensbreuk". Het hoofdbestuur van 50PLUS koos echter de kant van Baay-Timmerman, en eiste van Klein dat hij zijn zetel zou opgeven, wat hij weigerde. Sindsdien vertegenwoordigde Baay-Timmerman als enige in de Tweede Kamer de partij 50PLUS onder de naam 50PLUS/Baay-Timmerman. Norbert Klein had zijn eigen eenmansfractie. Toen Baay-Timmerman in 2014 haar zetel wegens ziekte moest opgeven, keerde Krol terug in de Kamer. Op 12 juni 2014 zegde Klein alsnog zijn partijlidmaatschap op en vormde een eigen fractie. Kort daarna lanceerde hij de nieuwe Vrijzinnige Partij.

Daarna keerde de rust zowaar voor een korte periode terug binnen 50PLUS, maar een lang leven was dat niet beschoren. 50PLUS zetelde onder leiding van Henk Krol inmiddels met vier zetels in de Tweede Kamer.

In mei 2018 werd Geert Dales op het partijcongres gekozen tot nieuwe voorzitter van 50PLUS. Binnen het partijbestuur ontstond daarna spanning tussen Dales en een drietal andere leden. Op een buitengewone ledenvergadering in november 2018 besloten de drie zich terug te trekken. Ook regionaal kende de partij problemen in deze tijd. In Overijssel eindigde een afdelingsvergadering in mei 2018 zelfs in een vechtpartij waar de politie aan te pas kwam.

Vervolgens bracht Dales in april 2020 naar buiten zich kandidaat te willen stellen voor de Tweede Kamerverkiezingen in 2021. Hij werd hierin ondersteund door fractievoorzitter Krol, maar stuitte op verzet binnen 50PLUS. Afdelingsbestuurders en leden van de Eerste en Tweede Kamerfractie kantten zich tegen Dales en uiteindelijk stapte hij op 24 mei 2020 per direct op.

In mei 2020 stapte ook fractievoorzitter Krol vanwege slepende conflicten binnen de partij op. Hij richtte samen met Femke Merel van Kooten-Arissen, die in juli 2019 uit de fractie van de Partij van de Dieren was gestapt en in december lid was geworden van 50PLUS, de Groep-Krol/Van Kooten op die kortstondig leidde tot de Partij voor de Toekomst. Na de breuk tussen Krol en van Kooten-Arissen, ingeleid door een korte flirt met Henk Otten, ex-FVD, lanceerde Krol op 26 november 2020 Lijst Henk Krol.

Al het gedoe zorgde ervoor dat 50PLUS bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 slechts een zetel haalde. Fractievoorzitter werd Liane den Haan. In mei 2021 trad Liane den Haan echter alweer uit 50PLUS, maar behield wel haar Kamerzetel. De fractievoorzitter en partijleider van de ouderenpartij lagen al een tijd lang overhoop met het partijbestuur en Den Haan voelde zich gesaboteerd door het bestuur. Tegelijkertijd was het bestuur boos op Den Haan, omdat zij zich niet aan afspraken uit het verkiezingsprogramma zou hebben gehouden.

Bovenstaande ontwikkelingen leidden door de jaren heen tot de volgende fracties:

Sophie Semenowicz is als redacteur verbonden aan PDC, partner van het Montesquieu Instituut. Zij is onder andere betrokken bij Parlement.com.