N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
‘Geen ongecontroleerd politiek primaat’
Tegen onbegrensde politiek zijn checks en balances van rechters nodig.
Die stelling verdedigt prof.dr. Aalt Willem Heringa, hoogleraar aan de Universiteit van Maastricht, in het opgelaaide debat over al dan niet doorgeschoten rechterlijke activisme naar aanleiding van bekritiseerde vonnissen van de Hoge Raad en de Raad van State over zaken als stikstof, klimaat en gaswinning.
‘De grondwet, hoe zeer deze ook onhelder is op het stuk van democratie en rechtsstaat, wordt geweld aangedaan door het ongecontroleerde primaat voor de politiek te claimen’, schrijft Heringa. Er komt bij dat de rechterlijke macht dankzij de controle op bestuur en wetgever, ‘een staatsmacht is die juist bijdraagt aan het vertrouwen van de burger in de staat en de democratie als geheel’.
Het ‘strategisch procederen’ - inschakeling van de rechter als onderdeel van een lobby door belangengroepen - gebeurt in Nederland niet systematisch, blijkt uit een onderzoek naar burgeractivisme van Caelesta Braun en Rowie Stolk [Universiteit Leiden]. Maar het ontwikkelt wel steeds meer tot ‘een systematisch politiek-strategisch fenomeen’.
Een rechterstaat?
Prof. Aalt-Willem Heringa
'Voor mij is de discussie tegen het rechterlijk toetsingsrecht en tegen de rechterlijke macht, die als Nederlandse instantie zeer prudent met de gegeven bevoegdheden omgaat, eerder een toonbeeld van de noodzaak aan rechterlijke controle. De frase dat rechterlijk ingrijpen ondemocratisch is, laat zien hoe zeer men de notitie van democratie misverstaat en niet inziet dat de rechtsstaat grenzen stelt aan de (al)macht van de politiek. En tegen dergelijke onbegrensde politici hebben we checks and balances en rechters nodig.'
Procederen in het naam van algemeen belang
Dr. Caelesta Braun en mr. Rowie Stolk
'Het fenomeen van strategisch procederende belangenorganisaties wordt met gemengde gevoelens bekeken. Daarbij spelen zowel de verhoudingen binnen de trias politica als het vraagstuk van belangenvertegenwoordiging een belangrijke rol. Waar de een pleit voor het politieke primaat binnen de trias politica, zien anderen ook een taak voor de rechter weggelegd om (juist) de overheid aan het recht te houden en op die manier effectieve rechtsbescherming te bieden voor groepen in de samenleving. Binnen de politicologie en bestuurskunde wordt veel aandacht besteed aan de onder- en oververtegenwoordiging van belangen in het politieke proces. Het wordt dan ook tijd om eens kritisch te kijken naar het type belang dat bij de rechter kan en dient te worden behartigd. Daarmee lijkt het fenomeen van strategisch procederende belangenorganisaties het karakter van een januskop te hebben, zowel potentieel positief als potentieel disruptief voor democratische besluitvorming en rechtsstaat.'