Wilders en Baudet: De slag om de pers

In maart dit jaar is het zes jaar geleden dat Geert Wilders, op de uitslagenavond van de gemeenteraadsverkiezingen in 2014, zijn aanhangers vraagt of ze meer of minder Marokkanen willen in Nederland. “Minder! Minder!” scandeert het publiek, waarop Wilders antwoordt: “Dan gaan we dat regelen.” Alle journaals brengen het fragment, de kranten staan er vol van. Duizenden mensen doen aangifte en het is het begin van een nog altijd voortdurende rechtszaak, waarin Wilders wordt beschuldigd van belediging op grond van ras en het aanzetten tot haat en discriminatie.

Uit latere reconstructies blijkt dat de “Minder, minder”-uitspraak bepaald geen slip of the tongue is geweest: “De speech moest juist zo scherp mogelijk zijn, zodat het zoveel mogelijk media-aandacht zou genereren.”, aldus een oud-beleidsmedewerker van Wilders.¹ Dit past in het beeld van Wilders als de berekenende aanjager van de nieuws-agenda, van de politicus die de parlementaire pers als geen ander weet te bespelen. Maar ook van de outsider die steeds radicaler wordt om nieuwswaardig te blijven.

“Ik nam een groot risico door de VVD te verlaten, ik wist niet of ik erin zou slagen om in beeld te blijven”, aldus Wilders in december 2004 in Het Parool, vier maanden nadat hij zich als eenmansfractie van de VVD heeft afgesplitst.² In datzelfde interview wordt al geconcludeerd dat deze angst niet nodig was. Wilders is een fenomeen waar de media bijzonder graag over berichten. Zonder partij of programma schiet ‘Groep-Wilders’ omhoog in de peilingen; zijn scherpe kritiek op de politieke islam maakt hem snel populair bij kiezers. En niet alleen bij kiezers, vanaf het eerste begin volgen journalisten zijn eenmansfractie op de voet, niet in de laatste plaats omdat die garant lijkt te staan voor ophef en beroering.

Onderzoek laat zien dat Wilders jarenlang de bovenliggende partij is geweest in zijn relatie tot de Nederlandse pers.³ De dynamiek kan als volgt worden samengevat: Wilders doet een extreme uitspraak, de media brengen het. Er volgt maatschappelijke verontwaardiging en de PVV stijgt in de peilingen. Wilders wordt verzocht om commentaar maar weigert dit te geven. De media schrijven vervolgens over de peilingen. Wilders blijft zwijgen. De nieuwsgolf gaat liggen totdat Wilders met een nieuwe uitspraak de dynamiek weer in gang zet. Of zoals Max van Weezel het in 2010 uitdrukt: “‘Wilders vertolkt op voortreffelijke wijze de rol van het mooiste meisje van de klas, hij speelt hard to get. Met z’n honderden lopen ze achter hem aan: Meneer Wilders, mag ik u iets vragen? Meneer Wilders? Het is briljant dat een politicus het voor elkaar krijgt dat journalisten vechten om de aandacht, terwijl de meeste Kamerleden zelf op zoek moeten naar draaiende camera’s.”⁴

Uit onderzoek dat ik deed met UvA collega’s Mark Boukes, Laura Jacobs en Rens Vliegenthart, blijkt dat de mediabelangstelling voor Wilders van grote invloed is geweest op zijn electorale succes.⁵ Onze analyses laten zien dat de samenhang tussen de hoeveelheid Wilders-nieuws en het virtuele zetelaantal van de PVV zeer sterk is. Nadat Wilders in april 2012 uit het Catshuisoverleg stapt en daarmee het kabinet laat vallen, neemt de media-aandacht voor zijn persoon iets af. Toch blijft de PVV onverminderd populair onder kiezers, met een voorlopig hoogtepunt van meer dan 40 gepeilde zetels in februari 2016. Dit heeft alles te maken met een ander type berichtgeving: Immigratienieuws.

Voor een nieuwe partij is media-aandacht belangrijk, naamsbekendheid is nou eenmaal een noodzakelijke voorwaarde voor geloofwaardigheid en legitimiteit. Maar voor langdurig electoraal succes is meer nodig. Een partij moet kunnen bouwen op een zeker issue ownership. En Wilders is er uitstekend in geslaagd om eigenaarschap te verwerven op het immigratiedossier. Wanneer de media schrijven over immigratie, denken mensen aan Wilders en stijgt de PVV in de peilingen. Uit onze analyses blijkt dat deze dynamiek vanaf 2012 zeer krachtig is geweest. Het zijn dus niet de werkelijke immigratiecijfers die voor de PVV het verschil hebben gemaakt, het was de hoeveelheid aandacht die de media aan het onderwerp besteedden.⁶

Toch rijst de vraag hoe lang deze dynamiek nog van kracht blijft. Sinds 2017 is Forum voor Democratie met twee zetels vertegenwoordigd in de Tweede Kamer – precies een tiende van het zetelaantal van de PVV – maar leider Baudet haalt vrijwel dagelijks het nieuws. Met zijn anti-immigratieagenda en provocatieve stijl concurreert hij direct met Wilders, niet alleen om de gunst van de kiezer, maar – net zo belangrijk – ook om de aandacht van de pers. Vooralsnog lijkt Baudet in het voordeel, de afgelopen weken domineerde hij het nieuws met zijn ‘trein-tweet’, ten koste van aandacht voor Wilders’ proces. De dynamiek tussen Baudet en de pers doet denken aan Wilders’ hoogtijdagen, toen hij met een enkele tweet de nieuwsagenda kon bepalen. ⁷Het is de vraag of het Wilders gaat lukken om zijn mediastrategie uit het verleden een vervolg te geven in de toekomst. Cruciaal zal het eigenaarschap op immigratie zijn, als Baudet dat weet te stelen, is Wilders electoraal uitgespeeld. Om werkelijk succesvol te blijven zal hij zichzelf opnieuw moeten uitvinden, en dat zal meer vereisen dan voortdurende provocatie of rechtszaken.

Alyt Damstra is gepromoveerd in de politieke communicatie en is werkzaam als postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam.

[1] Elsbeth Stoker en Huib Modderkolk, ‘Hoe kwam Wilders tot zijn ‘Minder Marokkanen’?’, in de Volkskrant, 1 november 2016.

[2] Bas Soetenhorst, ‘Ik ben geen extremist, het voornaamste probleem zijn de radicale moslims’, in: Het Parool, 31 december 2004.

[3] Ruigrok, N., Scholten, O., Krijt, M., & Schaper, J. (2009). Fitna in de media: een brongerichte mediahype. Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 37(3), 238.

[4] Sterre Lindhout, ‘It takes one to tango’, in: de Volkskrant, 25 februari 2012.[5] Damstra, A., Jacobs, L., Boukes, M., & Vliegenthart, R. (2019). The impact of immigration news on anti-immigrant party support: unpacking agenda-setting and issue ownership effects over time. Journal of Elections, Public Opinion and Parties, 1-22.

[6] Damstra, A. & Vliegenthart, R. (2019). Hard to get and hard to neglect. Geert Wilders en de Nederlandse pers. In: Vossen, K. & Voerman, G. (2019) Wilders gewogen. 15 jaar reuring in de Nederlandse politiek. Amsterdam: Boom uitgevers.

[7] ‘Wegblijver Wilders wint lijsttrekkersdebat’, 28 februari 2017; zie www.adformatie.nl. (geraadpleegd 14 februari 2020)