Bescherming van de liberale constitutie in een populistisch tijdperk

Een duurzame constitutionele rechtsorde gaat uit van een goede balans tussen meerderheidsbesluitvorming, bescherming van minderheden en oppositie en rechtsstatelijke waarden. Populisme focust zich echter niet op deze balans, maar stelt dat de meerderheid altijd gelijk heeft en ook in de gelegenheid moet zijn haar wil door te drukken. Vaak eist een populistische politicus hierbij de rol op van enige rechtmatige vertegenwoordiger van die volkswil, zodat het eigen standpunt kan worden doorgedrukt. Soms wordt ook exclusieve macht toegekend aan een niet verkozen vertegenwoordiger, zoals tegenwoordig in Polen, waar parlement, premier en president van buitenaf worden aangestuurd door een partijleider die geen verantwoording verschuldigd is aan het parlement.

Nog ingewikkelder wordt het wanneer constitutionele en andere (rechts-)instrumenten die de vrije orde moeten beschermen, worden afgeschaft met behulp van een gewonnen meerderheid of zo ver als mogelijk worden aangepast ten gunste van de nieuwe machthebbers. Dit gebeurde pasgeleden bijvoorbeeld in Hongarije waar de pensioensleeftijd van constitutionele rechters werd verlaagd, waardoor de regering een groot aantal jonge, regeringstrouwe rechters kon installeren en het Constitutionele Hof op die manier kon ‘inpakken’. Is daar iets aan de doen? Zou er iets aan moeten worden gedaan, om éénpartijenmeerderheden in een parlement aan banden te leggen? Kunnen nadere waarborgingsmechanismen ontwikkeld worden ter bescherming van een uitgebalanceerde constitutionele rechtsstaat en bescherming van (politieke) minderheden?

Hier gaan Aalt Willem Heringa, hoogleraar vergelijkend staats- en bestuursrecht, met medewerking van Sascha Hardt en Thu Hoai Nguyen komende tijd onderzoek naar doen, met een subsidie van het Staatsman Thorbecke fonds van de KNAW. Het onderzoeksproject bestaat uit een literatuurstudie en een analytisch vergelijkingsonderzoek (monografie) naar de verschillende waarborgingsmechanismen zoals die in Nederland, Hongarije, Polen en Duitsland bestaan, een edited volume over het onderwerp en een slotcongres.