De laatste loodjes op weg naar Merkel IV?

Terwijl de SPD deze week al haar ruim 460.000 leden over het nieuwe Duitse regeerakkoord laat stemmen, legt de CDU het maandag 26 februari op een partijcongres in Berlijn alleen aan de gedelegeerden voor. Hoewel de onvrede over het onderhandelingsresultaat en over kanselier Merkel bij de christendemocraten groot is, twijfelt niemand eraan dat het congres met het akkoord instemt. Ondertussen worstelen zowel CDU als SPD met de hoognodige partijvernieuwing.

Alle ogen zijn deze week op de SPD-leden gericht. Niemand durft met zekerheid te zeggen of ze voor het regeerakkoord zullen stemmen. De weerstand binnen de partij om wéér vier jaar met Merkels CDU te regeren is groot. Als op zondag 4 maart blijkt dat een meerderheid van de SPD-leden tegen heeft gestemd, lijken nieuwe verkiezingen onvermijdelijk. En dan is het de vraag of Merkel daar nog aan mee doet.

Angela Merkel (63) is inmiddels 18 jaar CDU-voorzitter en 12 jaar kanselier. Met haar als lijsttrekker werd de CDU bij de verkiezingen in september opnieuw de grootste partij - maar verloor wel flink. Het verlies voedde de onvrede over Merkel en haar middenkoers, vooral bij de conservatieve vleugel. Toen daarna ook de coalitieonderhandelingen tussen CDU, CSU, FDP en Groenen mislukten en er mogelijk nieuwe verkiezingen zouden komen, werd er openlijk gesuggereerd dat er dan maar eens iemand anders dan Merkel CDU-lijsttrekker moest worden.

In plaats van nieuwe verkiezingen kwam het tot coalitieonderhandelingen tussen CDU, CSU en SPD. Die leidden tot een regeerakkoord dat Merkel, CSU-leider Horst Seehofer en toen-nog-SPD-voorzitter Martin Schulz begin februari presenteerden. Maar daarmee verstomde de kritiek binnen de CDU niet. Merkel had “desastreus onderhandeld”, luidde het commentaar, en te veel toegegeven aan de SPD-wensen. Vooral dat het ministerie van Financiën van de strenge CDU’er Schäuble naar de SPD gaat, zit veel christendemocraten dwars. Bovendien moest Merkel ook eindelijk eens voor vernieuwing in de partij zorgen.

Nieuwe gezichten

Een deel van de kritiek lijkt Merkel zich ter harte te hebben genomen. Zondagavond maakte ze de CDU-ministers voor haar nieuwe kabinet bekend. Daarbij viel vooral de 37-jarige Jens Spahn op.

Met de keuze voor Spahn, die minister van Gezondheid moet worden, lijkt Merkel haar tegenstrevers tegemoet te willen komen. Spahn profileert zich graag als criticus van Merkels beleid en is populair bij de conservatieve vleugel. Tegelijkertijd lijkt het een slimme zet om hem als minister aan de kabinetsdiscipline te binden. Daarnaast is Gezondheid een lastig ministerie, ook Duitsland kent grote problemen in de zorg. Daar zal Spahn zijn handen aan vol hebben.

Andere nieuwe gezichten die Merkel presenteerde, zijn de binnen de CDU geliefde Julia Klöckner (45) op Landbouw, nu nog fractievoorzitter in Rijnland-Palts; de minder bekende Helge Braun (45), die Kanzleramtsminister moet worden; en de vrijwel onbekende Anja Karliczek (46) op Onderwijs. Uit de vorige ministersploeg blijven Ursula von der Leyen (59) op Defensie en Peter Altmaier (59), die Economische Zaken krijgt. Daarmee heeft Merkel net zoveel mannelijke als vrouwelijke ministers in haar kabinet, maar, op haarzelf na, geen enkele Oost-Duitser. Dat kan tot nieuwe onvrede leiden.

Mini-Merkel

Toch lijkt ze haar critici voorafgaand aan het partijcongres ook met een andere keuze de wind uit de zeilen te hebben genomen. Vorige week droeg ze verrassend Annegret Kramp-Karrenbauer, minister-president van Saarland, voor als secretaris-generaal van de CDU. Dat is een belangrijke partijpolitieke positie, een soort partijmanager. Merkel begon haar zegetocht in de CDU zelf ooit als secretaris-generaal.

AKK, zoals de 55-jarige Kramp-Karrenbauer ook wel wordt genoemd, is een vertrouweling van Merkel en geldt al langer als haar mogelijke opvolger. Ze is net als de kanselier nuchter, geduldig en analytisch sterk. Haar bijnamen zijn ‘Mini-Merkel’ en ‘Merkel-Kopie’ - desalniettemin is ze ook geliefd bij de conservatieve vleugel. Ze geldt, zeker als het om maatschappelijke thema’s gaat, als behoudend en spreekt daarmee partijgenoten aan die zich in Merkels CDU niet thuis voelen. Zij moet nu de CDU gaan vernieuwen.

SPD

Is vernieuwing binnen de CDU al een lastige klus, voor de SPD ligt het nog veel moeilijker. Alsof de verdeeldheid de afgelopen maanden over wel of niet regeren met de CDU niet al erg genoeg was, belandden de sociaal-democraten half februari ook nog eens in een dramatische machtsstrijd. Die leidde tot de ongekend diepe politieke val van partijvoorzitter Martin Schulz. Een jaar nadat hij juichend als lijsttrekker en partijvoorzitter was binnengehaald, moest hij al zijn functies, inclusief een mogelijk ministerschap, opgeven. Nu is de voormalig voorzitter van het Europees Parlement nog slechts Bondsdaglid.

Daarmee is de SPD-partijvernieuwing nu in handen van fractievoorzitter Andrea Nahles, die als het aan de SPD-top ligt in april ook tot partijvoorzitter wordt gekozen. Nahles is een ervaren en strijdvaardig politicus, als minister van Sociale Zaken was ze de afgelopen vier jaar onder meer verantwoordelijk voor de invoering van het minimumloon in Duitsland. Ze behoort tot de linkervleugel van de SPD, maar ligt ook bij andere SPD-leden goed. Ze was er na de verkiezingen van uitgegaan dat ze de SPD in de luwte kon vernieuwen. Maar daar lijkt nu geen sprake meer van. En dat terwijl de partij met nog maar zo’n 17 procent van de stemmen op een historisch dieptepunt in de peilingen staat.

Over hoe de vernieuwing eruit moet zien en wie de SPD-ministers in Merkels nieuwe kabinet moeten worden, daar wil de SPD het pas de ledenstemming over hebben. De komende week hebben Nahles en de andere leden van de partijtop maar een ding voor ogen: de partijbasis ervan overtuigen voor het regeerakkoord en een voortzetting van de grote coalitie te stemmen.