De moeizame regeringsformatie in Italië

Het geduld van President Sergio Mattarella is bijna op. Wat iedereen verwachtte is uitgekomen: de Italiaanse verkiezingen van 4 maart j.l. hebben geen regeringsmeerderheid opgeleverd. Wel twee “winnaars.” Met ruim 32% is de Vijfsterrenbeweging verreweg de grootste partij van het land. Binnen de centrumrechtse coalitie is de Lega erin geslaagd om Berlusconi’s Forza Italia voorbij te streven. Maar ook de drie partijen binnen deze bonte mix van pro-Europese gematigdheid en Eurosceptische immigrantenhaat halen de benodigde 51% niet.

Praten, praten, en nog eens praten

Vlak na Pasen is de rituele dans van de gesprekken tussen President en partijen begonnen. Zonder enig resultaat. Vervolgens heeft Mattarella Senaatsvoorzitter Alberti Casellati (Forza Italia) laten onderzoeken of een regering tussen Vijfsterren en centrumrechts kans van slagen heeft. Antwoord: nee. Op 23 april kreeg op zijn beurt Kamervoorzitter Fico (Vijfsterren) de opdracht om de mogelijkheden af te tasten voor een Vijfsterren-Partito Democratico-combinatie. Een lastige klus die waarschijnlijk ook op niets zal uitdraaien.

De rekensom van de Lega

Bij coalitievorming geldt: onderhandelen en compromissen sluiten. Tot nu toe is geen van de partijen van zins dat te doen. Matteo Salvini van de inmiddels nationaal sterke Lega is de onbetwist leider van (centrum)rechts. Hoewel hij van de daken schreeuwt als premier het land te willen besturen, bij voorkeur met de Vijfsterren, zou hij met zijn 17% in een dergelijke regering slechts junior partner zijn. Luigi Di Maio van de Vijfsterren wil best met de Lega in zee, maar stelt een veto: nooit met Berlusconi erbij. Zeker niet nadat onlangs door een rechter is vastgesteld dat Marcello Dell’Utri, rechterhand van Berlusconi en medeoprichter van Forza Italia, in de jaren 90 onderhandelingen voerde met de maffia ten behoeve van zijn grote vriend B.

Salvini heeft echter helemaal geen trek in vadermoord. Dat zou de goede samenwerking in Noord-Italië tussen Lega en Forza Italia onnodig onder druk zetten. Bovendien zou een tijdje gezamenlijk oppositie voeren de Lega de kans geven om langzaamaan de partij van kompaan Silvio te absorberen.

Vijfsterren: eenzaam en alleen

Nu Vijfsterrenleider Luigi Di Maio een blauwtje heeft gelopen bij de Lega is het tijd voor avances in de richting van de Partito Democratico, dé grote verliezer van de verkiezingen van 4 maart. Volgens veel kiezers is de partij van ex-premier Matteo Renzi te elitair en teveel establishment geworden. De partijtop is tot op het bot verdeeld. Wel in zee gaan met de Vijfsterren om te proberen hen bij te draaien naar links? Of aan de zijlijn de wonden likken en de partij heruitvinden? Interim-partijleider Martina lijkt wel iets te voelen voor samenwerking. Renzi en zijn getrouwen zetten echter de hakken in het zand en weigeren tot nu toe resoluut. Volgens peilingen zou een flinke meerderheid van de PD-kiezers de partij liever in de oppositiebankjes zien.

Druk van buitenaf

President Mattarella ziet met lede ogen het spel van aantrekken en afstoten aan, terwijl de ontwikkelingen binnen en buiten Europa (Syrië) aandringen op een relatief snelle vorming van een regering. Op dit moment zijn de financiële markten rustig, maar het demissionaire kabinet-Gentiloni kan geen grote beslissingen aangaan. Volgens econoom Carlo Cottarelli, verantwoordelijk voor een door een eerdere regering bestelde spending review die stilletjes in een la belandde, staat de Italiaanse economie er op dit moment niet slecht voor. De export bloeit dankzij de lage lonen en de toegenomen competitiviteit van de middelgrote bedrijven. Maar, zo waarschuwt hij, er zijn weinig tot geen reserves. Als het land opnieuw in recessie zou raken, komt het wederom ernstig in de problemen. Er is actie geboden.

Een regering van de president

Mochten de poging van Kamervoorzitter Fico om een meerderheid te vormen met Vijfsterren en PD mislukken, dan is de President weer aan zet. Het ziet ernaar uit dat Mattarella dan de partijen zal oproepen om een soort “regering van nationale eenheid” te vormen met als taak een nieuwe kieswet te bakken. Dit keer eentje die een herhaling van deze patstelling moet voorkomen. Zodat de Italianen misschien in het najaar opnieuw naar de stembus mogen.

Epiloog

Wellicht nutteloze informatie, maar toch. Op 31 oktober 2019 eindigt het mandaat van Mario Draghi als voorzitter van de ECB. Dan komt hij vrij en kan nieuwe taken op zich nemen. Welke weet uiteraard niemand.

Andrea Vreede is oud-correspondent voor het NOS Journaal in Italië en tot eind april 2018 journalist-in-residence op het Koninklijk Nederlands Instituut Rome www.andreavreede.com