Nick Clegg: ‘Het is nog niet te laat om de Brexit te herroepen’

DEN HAAG (PDC) - Ruim een jaar nadat artikel 50 in werking is getreden en het Verenigd Koninkrijk haar vertrek bij de Europese Unie formeel heeft aangekondigd, zijn er nog steeds veel vragen over de Brexit. Hoe heeft het kunnen gebeuren dat de Leave campagne won? Welke impact heeft de Brexit op de relatie tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk en hoe zal toekomstige samenwerking eruit zien? Op dinsdag 24 april 2018 is voormalig vicepremier van het Verenigd Koninkrijk, Nick Clegg, op uitnodiging van het Montesquieu Instituut naar Den Haag gekomen om deze lastige vragen te beantwoorden.

Clegg betoogt dat bij politieke kwesties het gevoel vaak een sterkere rol speelt dan verstand. Het Brexit-referendum had nauwelijks iets met de EU te maken, aldus Clegg. ‘In plaats daarvan greep het volk het referendum aan als een kans om de status quo, die de Britse burger sinds de economische crisis van 2008 benadeelde, te doorbreken. Het was een uitbarsting van ontevredenheid.’

Clegg constateert dat de Europese Unie nooit sterke wortels in het Verenigd Koninkrijk heeft gehad. Bij het publieke debat in de aanloop naar Brits lidmaatschap van de Europese Unie hebben psychologische en emotionele argumenten nooit de overhand gehad. ‘Het was anders dan bij andere lidstaten. Het ging niet om vrede, democratie of identiteit. Het ging om kostenanalyses van de prijzen van boodschappen.’

Sterker nog, het Verenigd Koninkrijk werd lid van de Europese Unie met een mentaliteit die zich liet omschrijven door ‘if we can’t beat them, join them’. Het sentiment ontbrak. ‘Het voelde als een pessimistische erkenning dat wij het niet meer zelfstandig konden.’

Hoewel dit het verloop van het Brexit-referendum kan verklaren, stelt Clegg dat de Europese Unie de Britten toch veel voordelen heeft opgeleverd. Het Verenigd Koninkrijk heeft een geprivilegieerde positie gehad waarbij het bijvoorbeeld wel alle voordelen van de vrije markt heeft genoten, maar niet bij Schengen of de Eurozone hoefde aan te sluiten. ‘Het is kiezen of delen, maar het Verenigd Koninkrijk heeft nooit beseft dat ze in de Europese Unie konden kiezen èn delen.’

Clegg omschrijft de geopolitieke positie van het Verenigd Koninkrijk als een ‘Atlantische brug’. Enerzijds hadden de Britten speciale relaties met de Verenigde Staten, anderzijds waren ze een belangrijk onderdeel van de Europese Unie. ‘Maar vanwege de Brexit en de verkiezing van Trump, lijken de fundamenten van de brug aan beide zijden in te storten.’

Volgens Clegg kan ook de Europese Unie aan de rand van de afgrond komen te staan als zij drie uitdagingen niet oppakt. Allereerst moet ze de balans tussen de noordelijke en zuidelijke landen in de Eurozone herstellen. ‘De huidige situatie is onhoudbaar. Dan struikelt de EU van de ene crisis naar de andere.’ Ten tweede moeten EU-burgers meer vertrouwen krijgen in de grensbewaking van de Europese Unie. ‘Je kunt de interne grenzen niet opheffen zonder de externe grenzen goed te bewaken. Dat is uiterst naïef. Grensbewaking is een fundamentele taak van een staat.’ Ten derde moet de EU een goede relatie behouden met het Verenigd Koninkrijk.

Met name over dat laatste punt is Clegg opvallend optimistisch. Tot op de dag van vandaag blijft hij stellig van mening. Als het aan hem ligt komt er geen Brexit. Hij hoopt dat het Britse parlement het definitieve voorstel van premier Theresa May zal afwijzen. Daarna kan het Verenigd Koninkrijk alles op alles zetten om de kans te krijgen om bij de EU te blijven. Hij is ervan overtuigd dat het dan nog steeds mogelijk is om Brexit ongedaan te maken. ‘Ik denk dat de meeste volwassenen in de EU beseffen dat de EU met het Verenigd Koninkrijk veel sterker staat.’

De lezing van Clegg maakte deel uit van het vak Politicologie van de Universiteit Leiden. Professor Steunenberg van de Faculteit Governance and Global Affairs leidde de bijeenkomst in met een college over de invloed van de EU op de nationale politiek.