Duitsland na Merkel

Met een minieme meerderheid is Annegret Kramp-Karrenbauer gekozen tot nieuwe voorzitter van de CDU. De favoriet van kanselier Merkel wist Merkel-criticus Friedrich Merz ternauwernood te verslaan en staat nu voor de moeilijke opgave twee bijna even grote kampen binnen de partij te verbinden.

Toch geen Merz

Het bleef tot het laatste moment spannend op het CDU-partijcongres op 7 december in Hamburg. Kramp-Karrenbauer (56, ook AKK genoemd) was in de peilingen weliswaar duidelijk de favoriet onder de CDU-kiezers, maar die stemden niet mee in Hamburg. Onder de 1001 gedelegeerden die de nieuwe voorzitter wel kozen, had juist Merz (63) veel aanhang. Velen van hen vinden dat de CDU onder Merkel te ver naar links is opgeschoven en zien AKK als een kopie van Merkel. Ze hoopten dat hardliner Merz voor een breuk met de huidige koers kon zorgen.

Het leek er ook even op dat Merz zou winnen. Na de eerste stemronde had geen van de kandidaten - naast AKK en Merz ook minister van Gezondheid Jens Spahn (38) - de benodigde meerderheid. In de tweede ronde ging het vervolgens tussen Kramp-Karrenbauer en Merz. De verwachting was dat de stemmen van de Spahn-aanhangers - ook hij geldt als ‘anti-Merkel’ - vrijwel allemaal naar Merz zouden gaan. Maar dat gebeurde niet. Kramp-Karrenbauer kreeg uiteindelijk de steun van 51,7 procent van de gedelegeerden.

Merkel en AKK

Niet alleen Kramp-Karrenbauer reageerde zichtbaar opgelucht op de uitslag, ook Merkel was verheugd. Ze moest het partijvoorzitterschap na 18 jaar opgeven omdat ze de kans liep niet te worden herkozen. Dat zou haar functioneren als kanselier zeer moeilijk hebben gemaakt. Met een voorzitter als Merz naast zich, die confrontaties niet uit de weg was gegaan, zou het ook een zware laatste regeerperiode zijn geworden. Met AKK kan Merkel goed samenwerken.

De kanselier wekte sowieso geen verslagen indruk in Hamburg. Tijdens haar laatste toespraak als voorzitter, aan het begin van het partijcongres, sprak ze nuchter als altijd en met de nodige zelfspot. Het leverde haar een bijna tien minuten durend applaus op - ook van degenen die haar het liefst zo snel mogelijk zien vertrekken.

Verdeeldheid

Voor Kramp-Karrenbauer worden het spannende maanden. Ze staat aan het hoofd van een verdeelde partij. Politieke experts spreken van “wraakgevoelens” bij de Merz-aanhangers, die al aan “een dolkstootlegende” zouden werken. Zelfs Bondsdagvoorzitter Wolfgang Schäuble, oud-minister, invloedrijk CDU’er en vurig pleitbezorger van Merz, zag zich na het congres genoodzaakt te waarschuwen voor het uiteenvallen van de partij. Hij riep teleurgestelde partijgenoten op af te zien van wraak.

Volgens Kramp-Karrenbauer zelf valt het met die verdeeldheid in de partij wel mee. Tussen Merz, Spahn en haar “zijn er weinig inhoudelijke verschillen”, zei ze in haar eerste media-optreden als voorzitter in de ARD-talkshow Anne Will. “Het is meer een kwestie van imago.”

Gevaar van twee kanten

Veel conservatieve CDU’ers en Merz-aanhangers denken daar anders over. De zogenoemde economische vleugel wil een beleid dat gunstiger is voor het bedrijfsleven. Onder Merkel heeft de CDU aan economisch profiel verloren, vinden zij, en ze vrezen dat dit met AKK, die economisch en sociaal als liberaal geldt, niet veel beter wordt. Kramp-Karrenbauer moet zich inzetten voor ondernemers “zoals Merz dat zou hebben gedaan”, schreef de voorzitter van de CDU-middenstandsvereniging vorige week in een brief aan de nieuwe voorzitter.

Tegelijkertijd moet AKK ook een ander deel van de ontevreden kiezers aan zich binden: degenen die naar de Groenen overstappen. Dat lijkt ook geen makkelijke klus, want als het gaat om maatschappelijke thema’s is de katholieke Kramp-Karrenbauer behoorlijk conservatief. Over het homohuwelijk - dat in Duitsland in 2017 werd ingevoerd - zei ze een aantal jaar geleden dat als je daaraan begint, straks ook familieleden of meer dan twee mensen met elkaar mogen trouwen. Daar kreeg ze veel kritiek op, maar ze is niet op dat standpunt teruggekomen. Ook bij de versoepeling van de abortuswetgeving - een wens van coalitiepartner SPD die in januari weer op de agenda staat - lijkt ze niet erg compromisbereid.

Ambities

Dat ze een ervaren politicus is en als bruggenbouwer geldt, spreekt in haar voordeel. Ook is ze, net als Merkel, behoorlijk onverstoorbaar en lijkt ze geen last te hebben van persoonlijke geldingsdrang. Ze wil een CDU waarin de verschillende vleugels weer duidelijk herkenbaar zijn, zegt ze. Op het partijcongres voegde ze de daad bij het woord door haar tegenstrevers Spahn en Paul Ziemiak (33), voorzitter van de Junge Union, voor belangrijke partijfuncties naar voren te schuiven. Ook Merz wil ze binnenboord houden.

De nieuwe partijvoorzitter heeft er nooit een geheim van gemaakt dat ze bij de volgende verkiezingen de lijsttrekker voor de CDU wil zijn - en daarna de nieuwe kanselier. Daarvoor moet ze nog een aantal hordes nemen. Spannend worden de verkiezingen volgend najaar in de Oost-Duitse deelstaten Brandenburg, Saksen en Thüringen, waar de rechts-populistische AfD de CDU in de nek hijgt of zelfs voorbij streeft.

In diezelfde periode vindt de tussentijdse evaluatie plaats die de CDU/CSU en SPD in hun regeerakkoord hebben afgesproken. Die zou kunnen leiden tot een voortijdig einde van Merkels kanselierschap - en mogelijk een nieuw tijdperk onder AKK.

Marja Verburg is verbonden aan het Duitsland Instituut Amsterdam. www.duitslandinstituut.nl