Met moeite richting de eindstreep - de Commissie in 2023

De Commissie heeft een moeizaam jaar achter de rug. Belangrijke wetgeving is nog steeds niet uitonderhandeld en op politiek lastige dossiers (uitbreiding en Oekraïne, migratie) kwam de Commissie niet goed voor de dag.

Hoe kan het dat het beeld van de voorgaande jaren zo is gekanteld? In de terugblik van 2021 en 2022 telde ik dat het beeld was ontstaan van een krachtdadiger Commissie dan we lang hadden gezien, ondanks kanttekeningen in hoeverre de Commissie dat door eigen optreden had afgedwongen. Een jaar later is het de vraag wat de Commissie heeft bereikt en wat het nog gedaan weet te krijgen voor het mandaat in 2024 ten einde loopt.

Geploeter op belangrijke dossiers

Vlak voor het zomerreces spande het erom of de Europese natuurherstelwet door het Europees Parlement goedgekeurd zou worden. Het ging bovendien om een al afgezwakt voorstel. In november sloten het EP en de Raad een voorlopig akkoord over het voorstel, maar het is nog steeds niet ondertekend en van kracht. Dit tekent het beeld van de EU in 2023; het behalen van wetgevende successen gaat moeizaam en met horten en stoten. Bovendien kan de Commissie niet helemaal tevreden zijn met de uitkomst.

Dat geldt nog veel meer voor dat 'succes' dat de Von der Leyen wist te boeken met haar migratiedeal met Tunesië. Er zouden er nog meer volgen. De deal ontplofte in haar gezicht toen bleek dat er aan de kant van Tunesië weinig gebeurde, op de gruwelijke beelden van troepen die mensen in de woestijn terug stuurde na dan. Er ligt een pakket maatregelen op de onderhandelingstafel, maar migratiebeleid dat werkt en steun geniet lijkt ook deze Commissie er niet door heen te kunnen krijgen. Het is hopen dat de lidstaten er uit komen.

De Commissie stond dit jaar wel vaker aan de kantlijn. De lidstaten zijn het nog steeds niet eens over de herziening van de Europese begrotingsafspraken. Geopolitieke omstandigheden trokken het afgelopen jaar een zware wissel op wat de Commissie kon en wilde doen. De steeds uitzichtlozer wordende situatie in Oekraïne eist nog steeds een hoop aandacht op in het Brusselse.

Het prijskaartje van de steun aan Oekraïne loopt met tientallen miljarden steeds verder op. Ruim 4,2 miljoen Oekraïnse vluchtelingen genieten een beschermde status in de lidstaten van de EU; de druk op voorzieningen wordt wijdverspreid gevoeld. Het kost de Commissie steeds meer politiek kapitaal iedereen achter de steun te houden. De grens van buitenlands beleid werd duidelijk zichtbaar in de Europese reactie op de brute aanval van Hamas en de daar op volgende vergaande reactie van de regering-Netanyahu. De Commissie lukt het niet om een eenduidige Europese reactie te organiseren.

Nieuwe mijlpalen

De Commissie wist in 2023 een aantal belangrijke dossiers ook succesvol af te ronden. Met hulp van het Spaanse voorzitterschap is dit jaar nog een regelgevend kader voor AI opgetuigd. De EU is de eerste grote markt in de wereld waar er iets van regels komen omtrent AI en overheden uitwassen van het gebruik van AI aan banden kunnen leggen.

En zoals vaker is gebleken, wanneer de EU dergelijke regels instelt past de industrie zich aan en kijken overheden elders mee. Dit kan wereldwijde impact hebben. Digitaal gebeurde er meer. Zo moeten bedrijven die drijven op de platformeconomie (zoals Uber en bezorgdiensten) hun mensen voortaan als werknemers behandelen, en niet als zzp'er die toevallig hun app gebruikt om een werk te doen.

Op andere terreinen gebeurde er ook het nodige. Zo kwam er een heffing aan de buitengrenzen op producten die veel CO2-emissie veroorzaken, het zogeheten CBAM. Voor een aantal industrieën werden de klimaatnormen aangescherpt. Er zijn regels gekomen voor cryptoactiva en krijgt de consument meer rechten vis-a-vis verstrekkers van leningen. In het kader van de eigen markt beschermen kan de EU nu makkelijker tegenmaatregelen nemen als een ander land een lidstaat economisch onder druk zet. De EU gaat strategische industrieën beter ondersteunen. Het meest duidelijke voorbeeld hiervan is de steun aan de productie van munitie.

Zo heeft de Commissie op haar speerpunten van de Green Deal, de digitale economie en strategische autonomie haar agenda toch verder kunnen brengen dit jaar. Jammer dat het overschaduwd werd door wat er niet goed ging.

Intern gedoe

Wat zeker niet goed ging was het managen van de Commissie zelf. Drie eurocommissarissen, Gabriel, Vestager en Timmermans, zochten hun heil elders. Normaliter begint er pas een leegloop in de Commissie als ze helemaal aan het eind van het mandaat zit, niet anderhalf jaar van tevoren.

En met Timmermans en Vestager ging het ook nog eens over twee vicepresidenten en politieke zwaargewichten. Dat viel op, en er kwamen steeds meer verhalen naar buiten over hoe het binnen de Commissie niet boterde tussen Von der Leyen en een aantal van haar eurocommissarissen².

Het botert ook niet tussen Manfred Weber, leider van de christendemocraten in het Europees Parlement en partij- en landgenoot Von der Leyen. Begin dit jaar ontvlamde kort een soort een strijd over de opvolging van Von der Leyen als Commissievoozitter in 2024³. Haar herbenoeming leek tot dan toe vrij kansrijk, maar dit akkefietje deed daar afbreuk aan.

Voor de beeldvorming is het niet goed als er gedoe is om de poppetjes. Het krijgt veel aandacht en het kost tijd en energie die beter in beleid gestoken had kunnen worden.

Wat rest

De Commissie heeft in 2024 nog een half jaar te gaan om de voorstellen die ze de afgelopen jaren heeft ingediend af te handelen. De tweede helft van 2024 zal in het teken staan van het samenstellen en benoemen van een nieuwe Commissie. De tweede helft van 2024 wordt de Raad ook nog eens voorgezeten door het Hongarije van Orbán.

Na het klinken van de champagne op nieuwsjaarsdag zal de Commissie aan de bak moeten iets van 2024 te maken, voor getalm en moeizame onderhandelingen is weinig tijd. In crisistijd lukte dat redelijk. Of de druk de komende maanden om resultaten te laten zien voor de Europese verkiezingen en het Hongaars voorzitterschap genoeg zal zijn om doorbraken te forceren is afwachten.

Casper van Vliet was redacteur van europa-nu.nl