Zware krachtproef voor Europa

De stand opmaken nu, betekent ook en vooral vooruitkijken naar 2024: de verkiezingen voor het Europees Parlement, en daarna de samenstelling van de Europese Commissie en de verdere benoemingencaroussel, zoals de benoeming van de nieuwe voorzitter van de Europese Raad.

Wat gaan de verkiezingsuitslagen in Italië, Slowakije, en Nederland betekenen straks voor het nieuwe EP? Ook in Duitsland stijgt de AfP in allerlei peilingen. Lichtpuntje was de verkiezingsnederlaag van PiS in Polen. De vertragingstactieken aldaar om de nieuwe coalitie rond Donald Tusk nog niet aan de slag te laten gaan voorspellen, zeker met de huidige Poolse President, weinig goeds voor de nabije toekomst.

Maar wat betekenen straks een nieuwe Nederlandse regeringscoalitie en premier voor de balans in de Europese Raad? Polen valt mogelijk af als automatische bondgenoot van Hongarije, maar wat gaan Slowakije en Nederland (en Italië) dan doen?

Net als vorig jaar zijn er nog vele grote dossiers. De Green Deal heeft zijn wetgevingsbeslag gehad: nu moet het aankomen op de implementatie en het EU toezicht op de lidstaten om voortvarend de plannen en doelen te realiseren en in de praktijk om te zetten.

De nieuwe begrotingsregels zie ik er wel komen met afspraken hoe per land kan worden omgegaan met tekorten en schulden en het geleidelijk aan terugdringen daarvan met een toezichthoudende rol voor de Commissie. Daar kan de EU straks wel uit de voeten met mooie toverformules en afspraken.

Veel lastiger ligt dat met (im)migratie. De Tunesië deal leidde tot veel kritiek en weinig succes. En echte oplossingen en maatregelen die breed gedragen worden zijn niet in zicht. En als de EU op dat dossier geen verdere voortgang bereikt, zullen lidstaten hun eigen gang gaan, met afspraken met Albanië, grenscontroles, en nationale immigratiedossiers die een spill-over effect gaan krijgen op grensoverschrijdende arbeiders en studenten. En met nationale frustraties die weer de nationale verkiezingen beïnvloeden.

Een verder dossier, vooral van belang voor de EU als regionale grootmacht, is de oostgrens. Ofte wel Oekraïne. Stoppen of vertragen van militaire hulp, zal de EU er niet sterker op maken, en haar betrouwbaarheid niet versterken. En als de EU daar al niet de eigen broek kan of wil ophouden, waarom zou de VS, onder een andere president, straks nog Europa rijkelijk willen steunen in NAVO verband?

De oost-grenzen van de EU (en de NAVO) zijn er veel langer op geworden en de positie van EU en NAVO lidstaten aldaar wordt er niet sterker op als de EU niet in staat of bereid is om Oekraïne te blijven steunen met geld en wapens en eensgezindheid. En zonder die drie factoren ontstaat kwetsbaarheid.

Nieuw zullen de toetredingsdossiers gaan worden: Oekraïne en landen op de Balkan. En de Balkan is altijd goed voor onderling gedoe (Servië en Kosovo) en geflirt van Servië met Moskou. De gesprekken over toetreding zijn bij lange na nog niet afgerond, maar verwachtingen zijn wel gewekt. Dus gaat het daarbij niet alleen om EU-techniek en het acquis, maar ook om verwachtingen management en de plek van de EU als regionaal machtsblok.

Grote nieuwe issues zijn de dossiers over grondstoffen en energietransitie en alles wat daarmee samenhangt. Grondstoffen voor batterijen en windmolens en zonnepanelen, chips voor welke onmisbare toepassing ook, en de zoektocht naar waterstof. Komt de laatste energiedrager straks ook uit de zonnige Arabische wereld en ruilen we de ene afhankelijkheid in voor een andere? Dat is een globaal dossier, met concurrenten China en VS, waar de EU mee zal moeten omgaan en tussen moet laveren en keuzes moet maken.

Geen rustige toekomst, met de verkiezingen voor het EP en in de VS op komst in 2024, en met de coalitie in Duitsland in instabiel vaarwater, wat ook geldt voor de nieuwe Spaanse coalitie na de omstreden amnestie met betrekking tot het Catalonië conflict. In Frankrijk zijn de verkiezingen nog wat verder weg. Gelukkig maar, het geheel van uitdagingen en problemen oogt al instabiel genoeg.

Aalt Willem Heringa is emeritus comparative constitutional law, Maastricht University