N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Opkomst BBB: voer geen kiesdrempel in
Het is onwaarschijnlijk dat de BoerBurgerBeweging (BBB) z'n eclatante overwinning bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2023 had kunnen boeken als deze nieuwe partij niet twee jaar eerder heel knap één zetel had gehaald bij de Tweede Kamerverkiezingen. Dat maakt de opkomst van de BBB een belangrijk argument tégen de invoering van een kiesdrempel, waarmee sommigen de versplintering van de Tweede Kamer willen tegengaan.
Op woensdag 15 maart 2023 werd de BoerBurgerBeweging (BBB) in één keer de grootste politieke partij in alle Nederlandse provincies en (dus ook) in de Eerste Kamer. Helemaal vanuit het niets kwam deze overwinning niet, want twee jaar eerder was de BBB al succesvol geweest bij de Tweede Kamerverkiezingen. Op 17 maart 2021 haalde de partij van de toen nog relatief onbekende Caroline van der Plas als nieuwkomer één Kamerzetel. Sindsdien heeft Nederland uitgebreid kennis kunnen maken met de 'personality' Van der Plas, die zowel in als buiten het parlement schittert met een verhaal dat vooral lijkt aan te slaan bij Nederlanders met weinig vertrouwen in de traditionele politieke partijen.
Deze Kamerzetel zou de BBB niet hebben gehaald als in 2021 een kiesdrempel zou hebben bestaan. Want hoe knap het ook is om als partij waar de meeste Nederlanders nog nooit van hebben gehoord meer dan honderdduizend stemmen te krijgen, met een kiesdrempel van twee, laat staan drie zetels is dat nog steeds niet genoeg. Een kiesdrempel zou de BBB buiten het parlement hebben gehouden, en ook buiten de publiciteit. Als gevolg zouden twee jaar later nog altijd maar weinig Nederlanders bekend zijn geweest met Van der Plas en haar partij, waardoor de aardverschuiving bij de Provinciale Statenverkiezingen van 3 maart 2023 volstrekt ondenkbaar zou zijn geweest.
Een parlement mag nooit alleen toegankelijk zijn voor reeds gevestigde politieke partijen. Een democratie floreert bij kansen, ook voor nieuwe partijen, nieuwe mensen en nieuwe ideeën. Maar nieuwe gezichten en nieuwe opvattingen hebben soms tijd nodig, om te rijpen, te groeien en een weg te vinden naar de kiezer. Ook de BBB had een opstapje nodig. Een podium, hoe klein ook, om zich aan het (naar later zou blijken grote) kiezerspotentieel te laten zien. De Kamerzetel die Caroline van der Plas won in 2021 wás dat opstapje. Al vormde ze een eenmansfractie, eenmaal in het parlement was Van der Plas zichtbaar en kon ze naam maken en haar partij uitbouwen. Het was het begin van een opmars die door een kiesdrempel even jammerlijk als ontegenzeggelijk zou zijn geblokkeerd en gefrustreerd. 'In de kiem gesmoord', zou je kunnen zeggen.
Het is een wel heel boze tong die beweert dat mensen die zelf lid zijn van 'traditionele' politieke partijen − onder anderen oud-minister en PvdA-lid Jo Ritzen maakt zich sterk voor een kiesdrempel, net als D66-politica Sigrid Kaag − juist om deze reden zo'n barrière willen opwerpen. Laten we eerlijk zijn: voorstanders daarvan hebben niet de intentie om veelbelovende nieuwkomers buiten de deur te houden, of zelfs 'monddood' te maken. Eerder willen ze met dit middel de versplintering van de Tweede Kamer tegengaan, en daar is veel voor te zeggen. Te veel kleine fracties van partijen die ternauwernood één zetel hebben gehaald bij de verkiezingen en eenmansfracties die gaandeweg ontstaan door afsplitsingen; het wordt er niet overzichtelijker op. Onmogelijke kabinetsformaties en meer dan twintig fracties die allemaal spreektijd willen en staan te dringen bij de interruptiemicrofoon maken van de politiek een grote chaos.
Maar daar mag de toegankelijkheid van het parlement niet voor worden opgeofferd. Een kiesdrempel mag bedoeld zijn om alleen kleine, onbeduidende eendagsvliegen buiten de deur te houden; het middel heeft het grote gevaar ook partijen tegen te houden met wel degelijk een groot potentieel, maar pas op een langere termijn. Een kiesdrempel is daarom slecht voor het vertrouwen van burgers in de politiek en de democratie, vooral van mensen die, al dan niet terecht, toch al geen hoge pet op hebben van wat er in Den Haag gebeurt. (Laat staan van complotdenkers die geloven in een 'partijkartel': een geheim verbond van bestaande, traditionele en invloedrijke partijen die onderling de macht verdelen, het volk onderdrukken en geen nieuwkomers dulden.)
Denk liever aan alternatieven om het parlement werkbaar te houden. Geef alleen nog spreekrecht aan afgesplitste Kamerleden die kunnen bogen op een minimum aan voorkeurstemmen. Of dwing kleinere fracties tot samenwerking, bijvoorbeeld door ze (per portefeuille) spreektijd te laten delen. Alles beter dan een poortwachter die het heeft gemunt op nieuwe, soms heel verfrissende ideeën.
Jeroen Bordewijk is politicoloog en verbonden aan de organisatie Bordewijk, Bureau voor Tekst.