De Europese meerjarenbegroting: een sober resultaat

Met goed gevoel voor ironie hebben Polen en Hongarije op de Europese top van december ingestemd met het meerjarig financieel kader 2021-2027 (MFK)¹. De door hen zo bekritiseerde en ongewenste koppeling van het krijgen van EU-gelden en het je houden aan de regels van de rechtsstaat mogen ze voorleggen aan Europese rechters. Deze keuze voor een 'niet politiek en onafhankelijke' rechtbank hebben ze toch maar mooi afgedwongen. Iedereen in het Brusselse gaat ervan uit dat het EU Hof dit toetsingsmechanisme goed zal keuren. De Poolse premier had dan ook moeite het thuis als overwinning te verkopen aan zijn coalitiegenoot. Rutte en andere –zelfbenoemde- verdedigers van de rechtsstaat hebben wijselijk niet te hoog van de toren geblazen om het compromis niet alsnog te torpederen.

Was dit een bijna-crisis waard? Tja. Het principe dat geld krijgen van de EU nu gebonden is aan de voorwaarde dat je de rechtsstaat niet aantast klinkt mooi. Kijk je voorbij alle oneliners, dan moet je constateren dat dit mechanisme een vrij beperkte reikwijdte heeft. Het gaat erom dat de integriteit van de EU begroting beschermd wordt tegen corruptie, fraude en belangenverstrengeling én zelfs als er een inbreuk is moet er sprake zijn van 'proportionele schade' wil de Commissie de mogelijkheid krijgen om in te grijpen. Maakt een regering kritische rechters monddood betekent dat dus niet meteen dat de Commissie actie onderneemt. Dat de Commissie in dit nieuwe mechanisme het voortouw is een belangrijke ontwikkeling, maar of ze haar tanden kan en gaat laten zien valt te betwijfelen.

Succes aan de Europese onderhandelingstafel valt ook af te meten aan de gunfactor die een lidstaat heeft en krijgt. In het dossier meerjarenbegroting dreef Hongarije het conflict op de spits. Premier Orbán staat toch al bekend als dwarsligger, dit kon er ook nog wel bij.

Nederland daarentegen heeft door een starre houding wel veel krediet verloren. Want we lijken de afgelopen maanden te zijn vergeten dat het nog veel langer is gegaan over het geld. Hoeveel geld mag de EU uitgeven de komende jaren? Waar worden die miljarden aan besteed? Welke lidstaten kunnen rekenen op steun, en welke lidstaten moeten de portemonnee trekken?

Nederland wilde een sobere begroting, en heeft medestanders gevonden. Maar nog veel meer landen wilden juist een net iets ruimere EU-begroting. Rutte werd verweten te volharden in de zuinige houding, terwijl men van hem en van Nederland een constructieve houding verwacht. Met beperkt resultaat, want de begroting is opgehoogd. Al zijn de verschuivingen ten opzichte van het vorige MFK gering. Nederland en Frankrijk gaven dit jaar samen meer geld uit aan coronasteun voor alleen al KLM-Air France dan dat de Commissie straks aan extra geld in haar jaarbegroting voor heel Europa te besteden heeft.

Ook waar het geld naar toe gaat is in de komende zeven jaar niet radicaal anders. Er gaat nog steeds veel geld naar landbouw en naar de armere regio's in de EU. Er komt wel wat bij voor onderzoek en innovatie, maar op het totaal is dat best mager. Dat tenminste dertig procent van alle uitgaven gekoppeld moet zijn aan doelstellingen op het gebied van klimaatbeleid lijkt aan de andere kant wel een doorbraak. Maar of dat zo revolutionair is moet nog maar blijken. Het herverpakken van staand beleid als 'een duurzame bijdrage tegen de klimaatverandering' is niet ondenkbaar. Zo kun je bijvoorbeeld bestaande natuurbeschermingsmaatregelen waar boeren nu geld voor krijgen daar onder scharen. Het met Europese steun aanleggen van extra spoor ook.

Een radicale breuk met het verleden is het MFK zeker niet.

Eigenlijk is er één duidelijke verliezer in deze uitgesponnen MFK onderhandelingen: iedereen die op korte termijn aan de slag wilde met projecten of nieuw beleid met steun van de Unie. De Commissie heeft al toegegeven dat de begroting voor 2021 niet op tijd zal worden vastgesteld. Pas in de tweede week van december 2020 konden programma's zoals Horizon formeel in behandeling worden genomen door de Raad en het Europees Parlement. Dat terwijl normaliter al maanden geleden plannen om innovatie te stimuleren of werkloosheid te bestrijden hadden moeten zijn goedgekeurd zodat deze op 1 januari van start hadden kunnen gaan. Nog even wachten dus, midden in deze diepe economische crisis.

Dat is een povere constatering voor een onderhandeling die al bijna net zo lang loopt en even veel drama heeft opgeleverd als Brexit. Al lijkt dit nu tenminste wel tot een einde te zijn gebracht.

Om niet te somber te eindigen: de meerjarenbegroting krijgt gezelschap van het Coronaherstelfonds. Nog eens 750 miljard euro aan Europese gelden die beschikbaar komen om de economische klap van corona te boven te komen. Nederland hoeft er niet eens meer geld voor bij te leggen, want de Commissie mag dit geld zelf direct lenen. Het terugbetalen van die leningen moet komen van nieuwe, eigen inkomstenbronnen. Let wel, dit is natuurlijk uniek, eenmalig en tijdelijk, benadrukte iedereen net iets te hard. Want eenmalige oplossingen zijn vaker een opstap geweest naar vast beleid. Zou dit toch een beetje revolutionair zijn?

Casper van Vliet is als redacteur van de website www.europa-nu.nl verbonden aan PDC, partner van het Montesquieu Instituut.

[1] Hongarije en Polen hebben vier hele dagen later in Raad van Ministers gewoon tegen de eerste versie van de verordening die het beschermen van de rechtsstaat daadwerkelijk gestalte moet geven -

Raadsconclusies, 14 december 2020 (stuk 9980/1/20 REV 1 ADD 1).