Rood drama en zwarte hemden in Spanje

Voor het eerst sinds het herstel van de democratie in 1978 krijgt Spanje een coalitiekabinet aangeboden: een hoopgevende stap vooruit. Maar in het parlement dat dit nieuwe kabinet wel of niet moet aanvaarden, zit - ook voor het eerst - een ‘blokkadeblok’ dat lak heeft aan democratische principes: een angstwekkende stap achteruit. Het resultaat is drama.

Premier Sanchez sloeg de plank mis met zijn herhaalverkiezingen op 10 November. De Spaanse kiezers hadden er genoeg van dat de politieke leiders al sinds jaren de opdracht om een stabiele coalitieregering te vormen, aan hun laars lapten. De verhoopte zetelwinst om een daadkrachtig Sanchez-2 met uitsluitend socialistische bewindsvrouwen en –mannen te vormen, sloeg om in het tegendeel. Sanchez kreeg een afstraffing van driekwart miljoen kiezers en drie Kamerleden minder. Idem dito de Nieuwlinks-leider Iglesias (met wie hij meer geruzied dan onderhandeld had sinds de stembusuitslag van April), die 7 zetels verloor.

Nu hebben Sanchez en Iglesias eindelijk een ‘akkoord voor een progressief kabinet’ getekend. Maar óf en hoe zij –met gezamenlijk 155 van de 350 stemmen in de Kamer-- gaan regeren, is een open vraag. Ook al telt dit nieuwe parlement meer linkse dan rechtse politici, de zetelverdeling van 10 November heeft de weerstand tegen Sanchez c.s. drievoudig versterkt. Alsvolgt:

Punt één: de frustratie van de rechtse Partido Popular, die in 2018 uit het Spaanse Catshuis was verdreven wegens haar eindeloze corruptieaffaires, werd verder opgeklopt doordat slechts een ontoereikend deel van haar vroegere achterban terugkwam. De PP is wel opgekrikt naar 89 zetels, maar kan er nog steeds niet van dromen om de regeringskantoren te heroveren. De ‘verloren zoons’ waren uitgeweken naar de conservatieve liberalen. Deze ‘Ciudadanos’-partij stortte nu opeens in; een flink aantal van die kiezers ging terug naar de PP, maar de meesten schoven verder op naar rechts.

Punt twee: de triomfantelijke heropstanding van wijlen dictator Franco’s aanhangers, dwz de vroegere rechtervleugel van de PP die haar eigen weg heeft gevonden onder de merknaam Vox. Een beknopte samenvatting van wat dit betekent is niet gauw gedaan; maar wij kunnen ons bijvoorbeeld afvragen hoe het in Nederland zou zijn aangekomen, om 45 jaar na de bevrijding opeens weer 52 zwarthemden van de NSB de Tweede Kamer te zien inmarcheren.

Mocht iemand twijfels opperen over het zwarte allooi van de Vox-partij, die vrolijk door PP en Ciudadanos werd en wordt witgewassen om samen regioregeringen te vormen, ziehier een voorbeeld. De secretaris-generaal van Vox bestaat het om in zijn toespraken “las Trece Rosas” - een groep van dertien minderjarige meisjes, die Franco na de burgeroorlog liet fusilleren tegen de muur van de Almudena-begraafplaats in Madrid, omdat zij jeugdleden van een ”rode” partij waren geweest - ervan te beschuldigen dat zij “in de rode kerkers van Madrid mensen martelden en verkrachtten”. (Waarom het wereldbeeld van deze man nog steeds wordt beheerst door onmenselijke misdaden uit 1939, is op zich een Freudiaanse studie waard.) Ondanks alle bewijzen en protesten van de historici tegen deze walgelijke geschiedvervalsing, weigert de Vox-leider zijn smaad in te trekken. En zijn conservatieve bondgenoten doen of hun neus bloedt.

Naast de 2,6 miljoen stemmen die de Francogetrouwen meebrachten uit het PP-moedernest, kregen zij er ditmaal een miljoen bij. Deels omdat Vox hier de eerste partij is die openlijk haatpreken spuit tegen immigranten, homoseksuelen en verdere doornen in het racistische oog; maar vooral als reactie op de radicalisering van de Catalaanse separatisten. Want die begonnen juist in de aanloop naar de kiesdag een propaganda- annex straatoorlog, waarvan het eind voorlopig niet in zicht is. Dagelijkse blokkades van kruispunten, autowegen, treinsporen en luchthavens, plus Tv-beelden van nachtelijke veldslagen in het hart van Barcelona, inclusief vlammende barricades bij benzinestations en vuurpijlen afgeschoten tegen politiehelikopters, zijn krachtvoer voor de rechtse partijen. Geen wonder dat Vox opeens is doorgestoten naar 15 procent van de uitgebrachte stemmen.

Punt drie: wanneer het coalitiekabinet zich half December aan een definitieve stemming in de Kamer onderwerpt, zitten daar 23 Catalaanse separatisten op de wip. Of eigenlijk 13: de andere 10 staan zo vijandig tegenover om het even welke Spaanse regering, dat zij zonder blikken of blozen Vox en de PP zullen steunen met een wraakzuchtig “neen”. (Over het mysterie waarom een 42% aan separatisten zich het ‘recht’ aanmatigt om de overige 58% inwoners van Catalonië met geweld mee te slepen naar de afgrond van hun eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring, zonder Spaanse/EU burgerrechten, financiële garanties of rechtszekerheid, zie “De Catalanexit” in De Hofvijver van 5 Oktober 2017.)

Niemand weet óf –en zo ja, tegen welke prijs- het gaat lukken om die 13 doorslaggevende Kamerleden van “Republikeins Links Catalonië” over de streep te trekken. Hun stemonthouding zou al genoeg zijn: dan kan Sanchez (die zich intussen de steun heeft verzekerd van enkele kleinere fracties van gematigde regionalisten) aan de slag.

Let wel: zodra er een Links+Nieuwlinks coalitieregering aantreedt, zal de oppositie 24 uur per dag en 7 dagen per week van de daken schreeuwen dat Spanje ‘tot een Venezolaanse dictatuur is vervallen’; alle wetsvoorstellen van Sanchez-2 dwarsbomen; alle benoemingen voor topambtenaren of rechters tegenwerken; en kortom elke stap vooruit tot de laatste ademsnik blokkeren. Plus een extra risico: de Catalaanse fractie die in December misschien besluit om het coalitiekabinet van Sanchez níet neer te schieten, kan later wél de oprisping krijgen om diens staatsbegroting weg te stemmen, door haar “nee” toe te voegen aan dat van rechts. Iets wat zij begin dit jaar ook al samen deden: zo lokten ze het huidige drama uit.

Anders gezegd: de kans dat Sanchez-2 een complete rit uitrijdt, ligt pijnlijk dicht bij nul; en de kans dat Spanje daarna in handen valt van een rechtse coalitie waarin de zwarthemden het hoogste woord voeren, is helaas groter dan nul.

Robbert Bosschart is specialist in de Spaanse politiek. Hij was jarenlang NOS-correspondent in dat land en heeft verschillende boeken uitgebracht over Spanje.