Democratische doorbraak Brexit-impasse

Het zijn ingewikkelde tijden voor het Verenigd Koninkrijk. Er staan nieuwe verkiezingen op stapel en een aantal partijen pleiten voor een nieuw referendum. Sommigen stellen dat het referendum over de Brexit de oorzaak vormt van alle problemen. Dit soort grote en complexe kwesties moet je niet aan het volk overlaten, zo is de redenering. Dat miskent echter het feit dat middelpuntvliedende krachten in de Britse politiek al langer volop aanwezig waren. Ook in de kamers van de representatieve democratie klonk de roep om een Britse Alleingang steeds luider. Maar als het al zo is dat het referendum de oorzaak vormt voor alle problemen, dan is de gevestigde politiek in ieder geval niet in staat gebleken om aan deze uitslag een vervolg te geven.

Om de huidige worsteling tot een bevredigend einde te brengen, lijkt daarom een nieuwe catharsis nodig; een actuele uitdrukking van de Britse volkswil. De eenvoudige vraag: ‘Bent u voor of tegen uittreding uit de EU?’ is daarvoor echter te simpel. Referenda bestaan vaak uit een simpelweg ‘Ja’ of ‘Nee’ en doen daarmee geen recht aan de complexe werkelijkheid. Daarom is het noodzakelijk om de komende maanden een Preferendum te organiseren. Een Preferendum bestaat uit meerdere opties, die ook nog eens ten opzichte van elkaar kunnen worden gewogen. In de huidige situatie zijn er drie robuuste scenario’s overgebleven, die aan de kiezer kunnen worden voorgelegd. Voor een andere deal, bijvoorbeeld zonder back-stop, lijkt in Europa geen steun te bestaan. De drie opties zijn:

• A) 

  No deal Brexit;
• B) 

  Brexit, met acceptatie van de ‘Johnson-deal’;
• C) 

  Remain, het VK blijft binnen de EU.

Het lijkt waarschijnlijk dat geen van bovenstaande scenario’s in eerste instantie een meerderheid krijgt. In hetzelfde Preferendum kunnen dan uitspraken worden gedaan over ‘second-best opties’. Vraag 1 bij het Preferendum is: Wat is uw voorkeursscenario: A, B, of C? Vraag 2 luidt dan: indien u vervolgens een keuze zou moeten maken tussen de twee overgebleven opties, welke zou dan uw voorkeur hebben?

Op deze wijze is het mogelijk om een veel beter beeld te krijgen van de voorkeuren van de Britse bevolking. Democratische denkers als De Borda hebben wiskundig berekend dat de uitkomst van een dergelijke gelaagde vorm van stemming beter aansluit bij de voorkeuren van kiezers. Het heeft ook een zekere historische rechtvaardigheid; de Britse kiezer heeft met haar uitspraak in 2016 de boel op scherp gezet en het is nu ook aan de Britse kiezer om tot een oplossing te komen. In een volwassen democratie is er ruimte voor het debat, voor deliberatie en voortschrijdend inzicht. Dat geldt niet alleen voor de representatieve democratie, maar ook voor de participatieve en directe democratie. Een Preferendum over meerdere opties zou de Koninklijke Weg zijn om uit de huidige impasse te komen.

Guido Enthoven is oprichter van Instituut Maatschappelijke Innovatie.