Verantwoordingsdag 2018: Brede welvaart verkokerd verantwoord

Het gaat goed met de overheidsfinanciën, zo bleek op de derde woensdag van mei uit de verantwoordingstukken van het kabinet over 2017. Wel waarschuwde de Raad van State eerder dit voorjaar dat het beleid van het kabinet-Rutte III de gezondheid van de begroting onderliggend verslechtert. Verder viel op Verantwoordingsdag de nieuwe Monitor Brede Welvaart van het CBS op. Deze laat zien dat het in het algemeen goed gaat met de brede welvaart in Nederland. Voor een deel gaat dit ten koste van natuurlijk kapitaal (grondstoffen) in Nederland en elders in de wereld. De Rekenkamer is kritisch op de vele afzonderlijke informatiestromen die resulteren in een verkokerde in plaats van een integrale verantwoording over het uitgegeven publieke geld.

Goede cijfers over 2017

Minister Hoekstra (Financiën) kan in het Financieel Jaarverslag van het Rijk over 2017 goede sier maken met mooie economische cijfers: de economie groeide met 3,2%, waar van tevoren in de Miljoenennota 2017 (uit september 2016) slechts op 1,7% was gerekend. Het begrotingsoverschot kwam in 2017 uit op 1,1% van het bruto binnenlands product (bbp). De Miljoenennota 2017 ging nog uit van een tekort van 0,5%. Een belangrijke nuancering voor de toekomst is dat de Raad van State in april, nog vóór Verantwoordingsdag, een kritische noot plaatste in zijn Voorjaarsrapportage 2018. De begrotingstoezichthouder verwacht dat de overheidsfinanciën in 2018 en 2019 weliswaar binnen de grenzen van de Europese begrotingsregels zullen blijven, maar waarschuwt dat het beleid van het nieuwe kabinet zorgt voor een onderliggende verslechtering van de overheidsfinanciën, die in tijden van hoogconjunctuur niet zou mogen worden verwacht.

Eerste Monitor Brede Welvaart

Bijzonder aan de afgelopen Verantwoordingsdag was de publicatie van de eerste Monitor Brede Welvaart van het CBS. Het CBS definieert brede welvaart als de kwaliteit van leven van de huidige inwoners van Nederland (‘hier en nu’) en de mate waarin die invloed heeft op de welvaart van latere generaties in Nederland (‘later’) en die van mensen elders in de wereld (‘elders’). De Monitor maakt het mogelijk een breder en genuanceerder beeld te krijgen van hoe het met Nederland gaat dan wanneer, zoals vaak, vooral naar de hoogte van het bbp en de groei hiervan (de economische groei) wordt gekeken.

Hoewel het niet helemaal recht aan de Monitor doet om deze in slechts enkele zinnen samen te vatten, is de conclusie van het CBS kort gezegd dat de brede welvaart in het ‘hier en nu’ in het algemeen stijgt of gelijk blijft. Deze welvaartsgroei gaat echter gepaard gaat met verliezen op andere terreinen, bijvoorbeeld omdat er wordt ingeteerd op belangrijke natuurlijke hulpbronnen in Nederland. Daarnaast scoort Nederland voor wat betreft menselijk kapitaal niet al te hoog op de ranglijst van EU-landen. Ook gaat de aanzienlijke brede welvaart ‘hier en nu’ volgens het CBS samen met een relatief hoge druk op de brede welvaart van andere landen. Dit komt doordat Nederland relatief veel grondstoffen uit andere landen importeert, met name uit ontwikkelingslanden. Hierdoor legt ons land een relatief groot beslag op het natuurlijk kapitaal van deze landen. Daar staat tegenover dat Nederland relatief veel uitgeeft aan ontwikkelingshulp.

Verkokerd verantwoorden

Ook de Rekenkamer heeft met interesse naar de Monitor Brede Welvaart gekeken. De Rekenkamer wijst erop dat deze inzicht helpt geven in de maatschappelijke effecten van het overheidsbeleid, maar dat een relatie met de door de ministers uitgebrachte verantwoordingen ontbreekt. Meer in het algemeen waarschuwt de Rekenkamer voor het ontstaan van een systeem van ‘verkokerd verantwoorden’, waarbij er diverse afzonderlijke rapportages en informatiestromen over het beleid en de effecten daarvan bestaan, maar geïntegreerde verslaglegging van begroting tot en met verantwoording ontbreekt. Onderkoeld stelt de Rekenkamer dat het verkokerd verantwoorden “niet noodzakelijkerwijs [leidt] tot de beoogde vergroting van inzicht in publiek geld”.

Keuzes en samenhang

Terugblikkend op Verantwoordingsdag kan geconcludeerd worden dat het kabinet-Rutte III vorig jaar van start is gegaan onder gunstige economische omstandigheden. Het kan daarbij profiteren van de bezuinigingsresultaten van het vorige kabinet. De Monitor Brede Welvaart geeft de Tweede Kamerleden een verzameling cijfers in handen aan de hand waarvan zij het debat kunnen aangaan over de gewenste prioritering van na te streven aspecten van brede welvaart, en over de trade-offs en politieke keuzes die hieraan verbonden zijn. Daarbij heeft de Rekenkamer een punt dat, te midden van uiteenlopende rapportages over en decentralisaties van overheidsbeleid, de samenhang niet uit het oog mag worden verloren.

Marcel de Ruiter (verbonden aan Van Oort & Van Oort Public Affairs en Communicatie; dit artikel is op persoonlijke titel geschreven)