Europa in de media: afhankelijk van nationale ontwikkelingen

Europese politiek word steeds belangrijker voor Europese burgers. Net zo als grote vragen met betrekking tot migratiebeleid of bankbeleid, worden er ook steeds meer problemen in verband met het dagelijkse leven op Europese niveau aangepakt. Dit maakt dat Europese burgers ook meer informatie nodig hebben over wie er wat beslist in de Europese politiek, om bijvoorbeeld mee te kunnen doen in Europese verkiezingen. In dit opzicht spelen de nieuwsmedia een belangrijke rol want ze verschaffen informatie en op deze manier kunnen ze ook Europese vertegenwoordigers ter verantwoording roepen. Een van de centrale vragen van mijn onderzoek is daarom of de media deze rol inderdaad vervullen ten opzichte van Europese politiek en wat de gevolgen ervan zijn voor democratische participatie.

Voordat we de consequenties bekijken, is het belangrijk om de ontwikkelingen in de mediaberichtgeving over de EU te begrijpen. In dit geval geeft mijn onderzoek over de persreportage van het Europees Parlement en zijn leden in meerdere Europese landen, waaronder Nederland, antwoorden. Het is belangrijk op te merken dat de onderzoeksperioden in dit onderzoek routineperioden omvatten, d.w.z. de tijden tussen Europese verkiezingen. Uit ander onderzoek blijkt namelijk dat Europese zaken tijdens Europese verkiezingen sowieso meer aandacht krijgen. Maar we weten weinig over de dagelijkse media-aandacht voor het Europese Parlement en zijn leden.

Meer steun voor de EU, meer nieuws over de EU

Mijn onderzoek laat zien dat over het algemeen kwaliteitskranten regelmatig verslag uitbrengen over het Europees Parlement. Zij volgen daarbij de agenda van het EP, die voller is in de wintermaanden, zoals bij de meeste parlementen het geval is. De ontwikkelingen in de binnenlandse politieke context beïnvloeden echter ook de berichtgeving over het Europees Parlement. Publieke steun voor de Europese Unie verhoogt het aantal rapporten over het Europees Parlement – dit is bijvoorbeeld een reden waarom er minder verslaggeving in Groot-Brittannië is dan in Ierland of Nederland. Terwijl nationale verkiezingen de berichtgeving niet in het gedrang brengen, leiden meer partijpolitieke betwisting over de Europese Unie en meer publiek vertrouwen in het nationale parlement tot minder berichtgeving. Anders gezegd, de persberichtgeving over het Europees Parlement is niet onafhankelijk van gebeurtenissen in de nationale politiek.[i]

EP-leden in het nieuws

De situatie is vergelijkbaar met de leden van het Europees Parlement: ondanks de supranationale karakter van de wetgevingspolitiek van het Europees Parlement, hangt de zichtbaarheid van zijn leden vooral af van de binnenlandse overwegingen van journalisten. Uit mijn onderzoek met Sofia Vasilopoulou [ii], waarin we de aandacht door Europese kwaliteitskranten aan individuelle politici hebben bestudeerd, word duidelijk dat het belangrijker voor journalisten lijkt hoe bekend leden van het Europese Parlement al in de nationale politiek zijn, bijvoorbeeld als partijvoorzitter, dan wat ze precies doen in Strasbourg of Brussel, zoals interpellaties of wetgevingsverslagen realiseren.

Dit heeft ook gevolgen voor wat Europese burgers over hun vertegenwoordigers denken: vaak is er kritiek in de media dat leden van het Europese Parlement afwezig zouden zijn. Maar de media zelf “beloont” niet degenen met meer aandacht die hard werken namens de Europese burgers. Bovendien laat ons onderzoek zien dat aanwezigheid een negatieve invloed heeft op de zichtbaarheid van leden in het nieuws, terwijl leden van het Europees Parlement die niet bij een bepaalde fractie behoren, zoals vroeger PVV-leden, meer berichtgeving ontvangen. Dit hangt samen met hun potentiaal voor meer politieke strijd of negatief nieuws, wat hedendaagse journalisten vaak als belangrijke selectiecriteria nemen.

Herkenning van Europese politici

Wat betekenen deze resultaten nu voor democratische participatie? Een gevolg ervan is dat burgers nog niet genoeg informatie over politici hebben om hen te herkennen tijdens Europese verkiezingscampagnes. Uit mijn recente onderzoek [iii] met Claes De Vreese en Wouter van der Brug tijdens de Europese verkiezingen van 2014 in Nederland blijkt dat weinig burgers de pan-Europese lijsttrekkers van de Europese politieke partijen, zoals Jean-Claude Juncker of Guy Verhofstadt, konden identificeren. Zowel reeds verworven informatie over deze lijstrekkers en informatie over de EU als uit mediagebruik speelden een belangrijke rol – ook om evaluaties tegenover de lijsttrekkers te formuleren. Onze aanbeveling voor de verkiezingen van 2019 is dus de campagneomgeving op Europees niveau te bevorderen.

Wat de Nederlandse lijsttrekkers tijdens de verkiezingscampagnes van 2014 betreft hebben Claes De Vreese en ik in een nader onderzoek [iv] een inhoudsanalyse van Nederlandse media gekoppeld met vragen aan kiezers over hun mediagebruik. We lieten zien dat de specifieke informatie door de media heel belangrijk is voor de herkenning van lijsttrekkers, hoewel opnieuw de media niet veel aandacht aan de lijstrekkers schonken. Als kiezers lijsttrekkers kunnen herkennen, zijn hun evaluaties van lijsttrekkers ook belangrijk voor hun keuze voor nationale partijen in de Europese verkiezingen (maar partijvoorkeuren spelen nog steeds een behoorlijkere rol). Kortom, dit betekent dat media een grote verantwoordelijkheid hebben met betrekking tot hun aandacht voor individuele Europese politici. Het zou natuurlijk ook belangrijk kunnen zijn hoe ze over EU politici berichten, en dit is dus een van de vragen van mijn toekomstige onderzoek.

Katjana Gattermann is universitair docent politieke communicatie en journalistiek bij de Amsterdam School of Communication Research (ASCoR), Universiteit van Amsterdam. Zij is geïnteresseerd in vragen die de relatie tussen burgers en politici in de Europese politiek betreffen. Momenteel is ze bezig met haar onderzoek naar de ontwikkelingen, oorzaken en gevolgen van personalisering van Europese politiek in de nieuwsmedia. Dit onderzoek word ondersteunt van een VENI-beurs van de NWO. Ze twittert op @KGattermann, en haar website is hier te bereiken: https://katjanagattermann.wordpress.com/.

[i] Een blog over dit onderzoek is hier te vinden (in het Engels): http://blogs.lse.ac.uk/europpblog/2013/05/30/european-parliament-news-coverage/

[ii] Een blog over dit onderzoek is hier te vinden (in het Engels): https://www.psa.ac.uk/insight-plus/blog/newspapers-care-more-about-who-our-meps-are-about-what-they-do-european-parliament

[iii] De publicatie met vrije toegang is hier te bereiken (in het Engels): https://www.cogitatiopress.com/politicsandgovernance/article/view/460

[iv] De publicatie met vrije toegang is hier te bereiken (in het Engels): http://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/1465116517704519