Nederland in de EU, toch?

De EU speelde tijdens de verkiezingscampagne nauwelijks een rol. In de debatten ging het er nauwelijks over, journalisten vroegen er zelden naar en de kiezer leek er ook niet mee bezig te zijn.

Bij een vorige campagne was daar online nog wel de #EUolifant, die juist de EU als de elephant in the room wilde aankaarten, maar deze campagne ging het zelfs niet over het feit dat het niet over de EU ging. Dat was jammer. Europese regels stellen op sommige beleidsterreinen grenzen aan wat op nationaal niveau mag of moet. Juist in een campagne waarin daadkracht en betrouwbaarheid een grote rol speelden, was het Europese perspectief onmisbaar.

Nu leek de campagne zich in een vacuüm te bevinden, waarbij Europese regels blijkbaar geen rol spelen. Dit was overigens een gemis op rechts (stikstof) en op links (klimaat).

Gezien deze stilte is de verkiezingsuitslag ook lastig te duiden. Alle partijen hadden wel standpunten omtrent de EU, maar daarbij was niet altijd duidelijk of aan die punten een hoge prioriteit werd toegekend. Bij de PVV werd ingezet op een Nexit-referendum, maar het is onwaarschijnlijk dat andere partijen hierin mee willen gaan in de onderhandelingen voor een nieuw kabinet, gezien het voortdurende gerommel in het VK na de Brexit.

Het uiteindelijke doel is helder, de route ernaar toe (nog) niet. Omtzigt volgt in zijn programma een andere lijn. De Europese Unie moet zich naar buiten toe sterk maken, maar intern niet verder aansturen op een ‘ever closer Union’. De euro moet geen transferunie worden.

Bij de BBB leek ook te worden ingezet op een pragmatische houding ten opzichte van de Europese Unie, met natuurlijk veel aandacht voor de grote hoeveelheid nieuwe regels over milieu en natuur vanuit Brussel. Bij de VVD is onder Rutte de laatste jaren een steeds positiever verhaal over de EU te horen geweest, maar het is onduidelijk of dat met het vertrek van Rutte overeind blijft.

Wat betekent de winst van rechts voor de onderhandelingen, en later een regeerakkoord? Kunnen de partijen het eens worden over een gezamenlijke lijn ten opzichte van Europa? Op een aantal punten ligt dat wel voor de hand, zoals bijvoorbeeld over de toekomst van de euro. De rechtse partijen verzetten zich allemaal tegen nieuwe Europese initiatieven op dit terrein. Ook nieuw klimaatbeleid zal kritisch benaderd worden door een eventueel nieuw rechts kabinet.

Maar hierbij gaat het om nieuwe regels en initiatieven. De hamvraag is of in een eventueel akkoord ook al de realiteit van het EU recht erkend wordt, of dat juist wordt ingezet op conflict met de EU. De strategische keuze is of wordt ingezet op realistisch beleid dat voor de rechter stand houdt, maar dat bestaat uit enkele kleine stapjes, of dat wordt ingezet op grote ambities die uiteindelijk onhaalbaar zijn vanwege de EU. Het zal verleidelijk zijn voor Wilders om in te zetten op het laatste. Dat legt een basis voor de volgende verkiezingen.

Ten slotte, nog een ander punt. Online stuitte ik op de vraag hoe in Nederland de uittreding is geregeld. Kan de regering zelfstandig besluiten om de uittredingsprocedure uit artikel 50 van het EU-Verdrag te starten, of is daar de goedkeuring van de Kamer voor nodig, of zelfs een referendum?

Zou premier Wilders onverhoopt Nederland uit de EU kunnen halen? Dat laatste lijkt onwaarschijnlijk. Daar staan artikel 91 Grondwet en de Rijkswet Goedkeuring en Bekendmaking Verdragen aan in de weg, die regelen dat voor het voornemen voor het opzeggen van een verdrag dezelfde procedure moet worden gevolgd als bij het goedkeuren van een verdrag. De Tweede Kamer moet dus instemmen met het uittreden uit de EU. Ik wilde het maar even meegeven.

Marijn van der Sluis is als Universitair docent staatsrecht verbonden aan de Universiteit Maastricht.