Het Europees Parlement na de brexit

Over enkele maanden zijn er Europees Parlementsverkiezingen. Die verkiezingen worden minder voorspelbaar dan vroeger, omdat de kiezers in Europa steeds vaker van partij wisselen. De brexit maakt het deze keer extra spannend. In dit artikel proberen we na te gaan wat de gevolgen van het uittreden van Groot Brittannië voor het Europees Parlement kunnen zijn. In een andere bijdrage proberen we een compleet beeld te schetsen door ook veranderingen op het continent in de beschouwing te betrekken.

Waar zitten de Britten?

Het huidige Europees Parlement bestaat uit zeven groepen of fracties. Hun zeteltallen en het aandeel van Britse partijen is weergegeven in Tabel 1.

• - 

  ·De grootste groep (218 zetels) is de Europese Volkspartij (European People’s Party, EPP), die bestaat uit christen-democratische en verwante centrum-rechtse, pro-Europese partijen; slechts twee Britten die uit hun eigen Conservatieve fractie zijn gestapt, maken hier deel van uit.
• - 

  De tweede groep (189 zetels) is de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D), bestaande uit sociaal-democratische partijen, waaronder de Britse Labour Party (20 zetels).
• - 

  De Europese Conservatieven en Hervormers (European Conservatives and Reformers, ECR) vormen met 73 zetels nu nog de derde groep. De Britse Conservatieven maken al jaren de kern uit van deze (gematigd) Euroskeptische en rechtse groep.
• - 

  Traditioneel de derde maar nu de vierde groep in het Europees Parlement (met 68 zetels) is de liberale Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa (ALDE), waaronder het enige lid van de Britse Liberal Democrats.
• - 

  De Europese Groenen vormen al jaren een gezamenlijke fractie met de Europese Vrije Alliantie van linkse regionalistische partijen. Deze groep bestaat uit 52 leden, waaronder drie Britse Groenen, twee Schotse nationalisten en een vertegenwoordiger van Plaid Cymru, de Partij van Wales.
• - 

  In Verenigd Europees Links-Noordelijk Groen Links (Gauche Unitaire Européenne/ Northern Green Left, GUE-NGL) zitten linkse Euroskeptische partijen, waaronder één lid van de Noord-Ierse Sinn Fein. Deze fractie heeft 51 leden.
• - 

  ‘Europa van Vrijheid en Directe Democratie’ (Europe of Freedom and Direct Democracy, EFDD) bestaat net als de ECR uit Euroskeptische partijen, maar deze groep is nog weer diverser. De Verenigd Koninkrijk Onafhankelijkheidspartij (United Kingdom Independence Party, UKIP), vormt met 18 leden de kern van deze fractie van 41 zetels.
• - 

  ‘Europa van Naties en Vrijheid’ (Europe of Nations and Freedom, ENF) gaat in haar afkeer van de EU verder dan ECR en EFDD. Ze telt nu 35 leden, waaronder één Britse die uit de EFDD is getreden nadat ze door de UKIP werd geroyeerd.
• - 

  Er zijn daarnaast 21 Europarlementariërs die niet in een fractie zitten, waaronder vier Britten.

De regel is dat een groep in het Europees Parlement moet bestaan uit ten minste 20 Europarlementariërs uit vijf landen. De voordelen van fractievorming zijn groot: belangrijke posities zoals voorzitterschappen van commissies en de positie van rapporteur op bepaald wetgevingsdossier worden tussen fracties verdeeld. Grote groepen maken aanspraak op meer en betere posities.

Tabel 1. Zetelverdeling van het Europees Parlement na de Brexit

Totaal 751 63

Bron: www.europarl.europa.eu met eigen bewerkingen

De EPP, ALDE, GUE/NGL en ENF zullen weinig last hebben van de brexit. De S&D groep verliest door het vertrek van Labour wel zetels maar gaat er relatief niet op achteruit: het aandeel Britse sociaaldemocraten in de S&D fractie is precies even groot als het aandeel Britten in het hele parlement. Dat geldt ook voor de Groenen. Voor ECR en EFDD zullen de gevolgen echter ernstiger worden.

Europese Conservatieven en Hervormers

De ECR zal ruim een kwart van haar zetels verliezen. Ze heeft echter ook zonder de Britse conservatieven genoeg zetels in genoeg landen om te blijven bestaan. Deze groep bestaat uit relatief respectabele Euroskeptische partijen. Zo zijn de Nederlandse ChristenUnie en SGP hier lid van. De ECR zou bovendien aantrekkingskracht kunnen uitoefenen op partijen die nu nog geen fractie hebben of die ontevreden zijn over de koers van hun groep, zoals bijvoorbeeld de Hongaarse Burgerunie (Fidesz). Fidesz behoort nu nog tot de EPP maar is veel Euroskeptischer dan de christen-democraten die in de EPP de toon aangeven. Juncker, de christen-democratische commissievoorzitter zei recent dat er wat hem betreft geen ruimte meer was voor Fidesz in de EPP-groep. Met Fidesz zou de ECR volgens peilingen, geaggregeerd door Poll of Polls, ongeveer 70 zetels kunnen houden.

Europa van Vrijheid en Directe Democratie

De toekomst van de EFDD lijkt na het vertrek van haar 19 Britse leden minder zeker. De Italiaanse Vijf Sterrenbeweging (Movimento Cinque Stelle, M5S) zou dan de enige grote partij in de groep zijn, die verder vooral bestaat uit partijen of mensen die uit andere fracties zijn gestapt. De grootste hiervan is het Alternatief voor Duitsland (Alternative für Deutschland, AfD). Volgens Poll of Polls zouden van hen slechts partijen uit vier landen zetels halen in 2019. Dat is te weinig voor een groep. Bovendien is deze groep bijzonder heterogeen: de AfD staat economisch rechts, terwijl de M5S juist economisch vrij links is. Die factoren maken het op zich onwaarschijnlijk dat de groep blijft bestaan. Aan de andere kant zal er wellicht toch ruimte blijven voor een groep tussen de respectabele Euroskeptici van de ECR en de meer radicale Euroskeptici van de ENF in. Neem Forum voor Democratie: de ChristenUnie zal afhouden dat deze partij zich aansluit bij de ECR terwijl de PVV aansluiting bij de ENF waarschijnlijk zal blokkeren. Zeker de Vijfsterrenbeweging kan lastig een kant op: zij is in economisch opzicht linkser dan veel van de rechtse Euroskeptische partijen in het parlement maar toch zal zij ook niet graag toetreden tot de GUE-NGL die over het algemeen een linkser migratiebeleid voorstaat. Dat maakt het waarschijnlijk dat een groep rondom de Vijfsterrenbeweging zijn best zal doen om partijen die buiten de ECR en ENF vallen aan te trekken om een relatief losse fractie te vormen. Peilingen zetten de huidige EFDD partijen op ongeveer 50 zetels.

Europa van Naties en Vrijheid

De ENF zal (ook zonder de Britten) waarschijnlijk winst boeken: de peilingen zetten deze groep waar de Nederlandse PVV, het Franse Rassemblement National (de opvolger van het Front National) en de Italiaanse Lega (voorheen: Lega Nord) lid van zijn, ook op ongeveer 50 zetels. Daar komt nog de mogelijkheid bij dat de groep zich uitbreidt met rechts-populisten die nu niet bij een groep zijn aangesloten of nog niet in het parlement zitten.

Euroskeptische partijen in Europa stabiel en verdeeld

Er broeit dus veel aan de Euroskeptische rechterkant van het Europees Parlement. Steve Bannon, de voormalige adviseur van President Trump, speculeert, overigens zonder veel kennis van het Europese politieke landschap, zelfs op de vorming van een Euroskeptische ‘supergroep’. Echter, de Brexit zal er voor zorgen dat het effect van de groei van de Euroskeptisch-rechtse beweging beperkt blijft. Samen beschikken de drie Euroskeptische fracties nu over 20% van de zetels in het Europees Parlement, volgens de peilingen zou dat niet veel meer dan 23% worden. Immers de twee grootste Euroskeptische rechtse partijen (UKIP en de Britse Conservatieven) verdwijnen uit het parlement. Bovendien zorgen ideologische en nationale verschillen en verschillen in respectabiliteit ervoor dat de Euroskeptici waarschijnlijk verdeeld zullen blijven.