Macron. Acte II.

Een bescheiden applaus viel Macron ten deel toen hij in de namiddag van 15 januari in het Normandisch dorpje Grand Bourgtheroulde ten overstaan van enkele honderden burgemeesters een ‘Grand Débat National’ lanceerde. De keuze voor een algehele volksraadpleging nieuwe stijl kwam niet uit de lucht vallen. De Franse president moest met een creatief antwoord komen op de maatschappelijke onvrede die al jaren als een veenbrand sluimerde en eind 2018 fel was uitgeslagen met de opstand van ‘gilets jaunes’ - gele hesjes. Het parlement ontbinden en verkiezingen uitschrijven waren geen optie; Macrons beweging La République en Marche (LREM) zou, zo was de algemene verwachting, zijn weggevaagd.

Afstand tot de samenleving

Macrons beleid staat de laatste tijd onder groeiende druk. De hoopvolle verwachtingen die zijn verkiezingsoverwinning in mei 2017 hadden gewekt zijn in de zomer van 2018 weggeëbd. Zijn zelfbewust afgekondigde moderniserings- en hervormingsprogramma stuitte op steeds meer weerstand. Liberalisering en marktwerking werken voor veel Fransen, gehecht als ze zijn aan de gelijkheidscultuur en een stevige rol van de staat, nog altijd als de spreekwoordelijke rode lap op de stier. Bovendien creëerde Macron bewust veel afstand tot de samenleving, negeerde hij het maatschappelijke middenveld inclusief werknemers- en werkgeversorganisaties, en luisterde hij zelfs nauwelijks naar zijn eigen parlementariërs. En als hij het Élysée al eens verliet om zich onder de bevolking te geven dan voedden boude uitspraken tegen werkzoekenden en onzekere jongeren de gestaag groeiende onvrede alleen maar.

Oproer

Na de euforie over het winnen van de coupe Jules Rimet door de Franse nationale voetbalploeg, op 15 juli in Moskou, barstte de bom. Er volgden diverse schandalen en heel even leek Macron de grip kwijt. Twee beeldbepalende ministers, Hulot van milieu, en Collomb van binnenlandse zaken, namen ontslag; diverse parlementariërs van LREM keerden de jonge fractie de rug toe. Toen een demonstratie van gele hesjes op zaterdag 1 december rond de Arc de Triomphe in een veldslag met de politie eindigde waren de rapen gaar.

Weken achter elkaar hadden tienduizenden Fransen door het hele land rotondes geblokkeerd. Wat begon als een klassiek belastingoproer - de blanke lagere middenklassen uit de pre-urbane en landelijke gebieden keerden zich tegen een verhoging van brandstofaccijns (een maatregel om middelen te genereren voor de milieutransitie) - ontwikkelde zich tot een motie van wantrouwen tegen Macron, de elite en het politieke bestel. Pas op 10 december richtte de president zich in een televisietoespraak tot het volk. Met ruim 10 miljard aan lastenverlichting en financiële reparaties speelde hij voor Sinterklaas en probeerde op deze manier aan de sociale grieven van de gele hesjes tegenmoet te komen.

Moeizaam buitenlands beleid

Ook op buitenlands gebied verliepen de ontwikkelingen medio 2018 niet meer helemaal volgens het wensenlijstje van het Élysée. Zo is de Franse militaire missie in Mali letterlijk verzand in de Sahel; de duizenden troepen terugtrekken uit Frankrijks geopolitieke achtertuin is geen optie want de Europese bondgenoten laten het afweten en Mali’s buurlanden blijken onmachtig een vuist te maken in de strijd tegen terrorisme. Daarnaast komen de grootse Europese plannen, in 2017 in ronkende toespraken aan de Sorbonne en in Athene aangekondigd, met betrekking tot gemeenschappelijke defensie, immigratiepolitiek en financieel-economische integratie uiterst moeizaam vooruit. Dat komt onder andere omdat Macrons beoogde partner, Bondskanselier Merkel, inmiddels in eigen land met grote problemen heeft te kampen.

Frans-Duitse as onder druk

Op het gebied van Europa wordt het een spannend jaar voor Frankrijk. Van de parlementsverkiezingen aanstaande mei heeft Macron altijd gezegd dat die de lakmoesproef voor zijn beleid en beweging zijn. Of zijn strategie uit 2017, waarbij hij het presidentschap binnenhaalde op de tegenstelling open samenleving en Europese samenwerking versus gesloten samenleving en Eurosceptici, opnieuw zal werken is maar de vraag. En Europa is inmiddels hopeloos verdeeld. Politieke breuken lopen van noord naar zuid en van west naar oost. De populistische regering in Rome mikt op een conservatieve Italiaans-Poolse as en hoopt aldus de klassieke hegemonie van Frankrijk en Duitsland onder druk te zetten.

Grieven, wensen en aanbevelingen

Vooralsnog heeft Macron de handen vol aan het hesjes-oproer. Voor het grote nationale debat heeft hij liefst twee maanden uitgetrokken. In duizenden stadhuizen liggen dezer dagen ‘cahiers de doléances’ waar elke burger grieven, wensen en aanbevelingen kwijt kan op het gebied van koopkracht, belastingen, staatsinrichting en milieu. Paradoxalerwijs keert Macron met dit initiatief weer terug naar een van zijn programmapunten uit de verkiezingsstrijd in 2017: het stimuleren van burgerinitiatieven om de democratie van onderaf van nieuwe zuurstof te voorzien.

Één ding is inmiddels wel duidelijk: de eerste akte van zijn presidentschap is definitief voorbij. Wat gaat akte II brengen? Geeft Macron met het burgerconsult de touwtjes niet teveel uit handen? Of is het een briljante manoeuvre waarmee hij het vertrouwen van de burgers kan terugwinnen? In Grand Bourgtheroulde gingen de discussies op 15 januari door tot diep in de avond. Maar na zeven uur (!) debatteren oogde Macron nog zo fris als een hoentje. Alsof hij de campagnedynamiek van 2017 weer had hervonden. Hij had er duidelijk plezier in, dit directe contact met het publiek, scherp en gevat reagerend op kritiek en vragen. En ook de burgemeesters konden dit wel waarderen. Hun aanvankelijke scepsis was verdwenen getuige de staande ovatie voor hun president op het einde van de avond. Nu de gele hesjes nog overtuigen.