Polen: Inperking van de rechterlijke macht luidt einde weerbare democratie in

De basisprincipes van een democratische rechtsstaat worden in Polen steeds meer geschonden. Na de uitschakeling van het Constitutionele Hof, die grondwettelijkheid moet toetsen, verliest de rechterlijke macht zijn onafhankelijkheid. Daarom worden de rechtsbescherming van vrijheden van burgers bedreigd. Kan de EU iets doen? Gaat Polen een stapje terug zetten?

In twee jaar tijd, onder het mom van hervorming van de rechterlijke macht, krijgt de regering nu controle op de derde macht. De regeringspartij PiS (Recht en Rechtvaardigheid) heeft de meerderheid in het parlement. De president ondertekent trouw nieuwe wetten. Nu de wet politieke benoemingen in de rechtsspraak mogelijk maakt, wordt de scheiding der machten (trias politica) begraven.

Sinds juli 2017 kan de minister van Justitie de voorzitters van gewone gerechtshoven ontslaan en benoemen. Alle rechterlijke leden van de Raad voor de Rechtspraak worden voortaan door politici gekozen. Daarnaast krijgt de minister van Justitie bevoegdheid om buiten de Raad om kandidaat-rechters te benoemen. Bovendien wordt het lidmaatschap van de huidige leden van het Hooggerechtshof voortijdig beëindigd door verlaging van pensioenleeftijd. De nieuwe leden van het Hooggerechtshof worden op aanbeveling van de nieuwe Raad door de president benoemd. Het Hooggerechtshof oordeelt o.a. of verkiezingen rechtsgeldig zijn.

Dit is alarmerend, want inperking van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in Polen kan “mogelijk van invloed zijn op de positie van en het vertrouwen in de Poolse rechterlijke macht in de Europese juridische gemeenschap” – schreven Europese juristen verenigd in de ENCJ, de Europese koepel van Raden voor de rechtspraak.

De Europese Commissie kwam in december 2017 voor de vierde keer in actie en gaf Polen drie maanden tijd om haar aanbevelingen uit te voeren. Zonder herziening van maatregelen die de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht ernstig inperken, wordt de artikel 7-procedure gestart. Dan gaat het o.a. om het herstel van de onafhankelijkheid en de legitimiteit van het Constitutionele Hof, het afzien van verlaging van de pensioenleeftijd voor rechters en het intrekken van de buitengewone beroepsprocedure van het Hooggerechtshof, waaronder de bevoegdheid om eerder genomen, definitieve vonnissen opnieuw te openen. Ook wordt de regering gevraagd om publieke ondermijning van de legitimiteit van de rechterlijke macht te staken.

Uitgerekend op 21 december 2017, één dag na het besluit van de Europese Commissie, zijn de nieuwe wetten over de Raad voor de Rechtspraak en het Hooggerechtshof door ondertekening van president Andrzej Duda rechtsgeldig geworden.

Kieswet

De regerende PiS bereidt zich voor op de electorale strijd voor de gemeenteraden en burgemeesters dit najaar, en voor het parlement volgend jaar.

Onder mom van democratisering en meer invloed voor de burgers, is medio januari de kieswet aangepast. De voorzitter van de kiescommissie wordt nu door de minister van Binnenlandse Zaken aangewezen uit drie kandidaten voorgesteld door het parlement en de president. In 2019 worden ook de leden (rechters) door politici aangewezen in plaats van door gerechtshoven.

Al deze ingrepen gaan niet ten koste van de populariteit van PiS. De publieke media voeren propaganda voor de regering. Integendeel, nu ontvangt PiS meer steun buiten zijn vaste electoraat: in grote steden, onder hoog opgeleiden en mensen onder 40 jaar. De steun voor de regerende PiS is naar een hoogtepunt gestegen van 43%. 53% van de Polen is tegen de inmenging (een rule-of-law procedure) van Brussel tegen Polen.

Strijd in Brussel

De nieuwe premier van Polen Mateusz Morawiecki gaat de koers niet veranderen. In zijn nieuwe kabinet is minister van Justitie Ziobro gebleven. Wel moesten de minister van Buitenlandse Zaken en die van Milieu het veld ruimen. Morawiecki gaat een charme offensief in Brussel voeren en zich meer á la Orban opstellen. Zo wil de nieuwe premier de uitspraak van het Europese Hof inzake Bialowieza respecteren. Die bepaalde dat Polen onmiddellijk moet stoppen met de boomkap omdat het bos is aangemerkt als beschermd natuurgebied. De aanbevelingen van de Commissie blijft hij aanvechten op inhoudelijke gronden.

Of de artikel 7-procedure tegen Polen wordt voortgezet ligt aan de lidstaten. Tot sancties zal het echter niet komen, want Hongarije zou tegenstemmen. Nota bene een land waar nu een EP-onderzoek loopt onder leiding van GroenLinks Europarlementariër Judith Sargentini, naar structurele schending van de rechtstaat en de mensenrechten.

Maar de onderhandelingen en het nieuwe meerjarige EU-begrotingskader en de herziening van EU-beleid met financiële consequenties kunnen enig soelaas bieden. Polen heeft als de grootste netto ontvanger (80 mld euro tussen 2014 en 2020) veel te verliezen.

De Europese Commissie wil de EU-uitgaven na 2020 o.a. koppelen aan de rechtsstatelijkheid. Frankrijk en nu ook Duitsland lijken ervoor te zijn. Want landen die rechtsstaat ondermijnen zetten de geloofwaardigheid van de EU op het spel en brengen ook risico’s voor de EU zelf en voor de interne markt. Het wordt een spannend jaar. Waakzaamheid is geboden.

Małgorzata Bos-Karczewska is hoofdredacteur van de website Polonia.nl.