Hybride oorlog om de rechtsstaat in Polen gaat door

Malgorzata Bos-Karczewska is econoom, publicist en hoofdredacteur van de website Polonia.nl

De breuklijnen tussen Polen en West-Europa worden langzamerhand scherper zichtbaar. De wereldleiders tonen bezorgdheid en het conflict met de Europese Commissie over het Constitutionele Hof en de rechtsstaat is in een nieuwe fase gekomen. De rechts nationalistische partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) van Jaroslaw Kaczyński wil de rechtsstaat onderschikken aan het volksbelang.

De drie zomermaanden waren druk in Polen. Er werd zelfs geschiedenis geschreven. De Poolse regering kan trots terugkijken op twee grote internationale evenementen. De NAVO-top in Warschau en de Wereld Jongerendagen in Krakau zijn vlekkeloos verlopen. Kort na de aanslag in Nice en de schietpartij in München vreesde men het ergste met zo'n 1,5 miljoen jonge gelovigen uit de hele wereld op één plek in Krakau. Organisatorisch gezien een pluim voor de gastheren, het internationale prestige van Polen is gered en de veiligheid van Polen versterkt.

Met de stationering van een Amerikaans flexibel NAVO-bataljon op Pools grondgebied is de regering in zijn nopjes. Een historisch moment voor Polen en “misschien ook het belangrijkste moment voor de NAVO sinds het einde van de Koude Oorlog”, aldus Obama in Warschau. Niet iedereen binnen de NAVO is overigens blij met dit wapengekletter en NAVO-machtsvertoon in Oost-Europa.

Dovemansoren

Tekenend is dat de huidige machtshebbers in Polen (sinds oktober aan de macht) niet open staan voor andere geluiden en adviezen. Zelfs niet van wereldleiders. Obama vroeg in Warschau om democratische instituties te respecteren want “democratie is meer dan alleen woorden in de Grondwet, dat zijn ook instituties”. Hij sprak over de impasse met het Constitutioneel Hof.

Wat de buitenwereld zag als een publieke berisping van de regering, kreeg op de Pools staatstelevisie een positieve uitleg, als ondersteuning door Obama. De oproep van paus Franciscus in Krakau om vluchtelingen die wegens oorlogsgeweld en honger vluchten, ruimhartig op te vangen, werd niet gehoord. Volgens de premier doet Polen al genoeg en is het land bereid gestrande vluchtelingen buiten Polen te helpen. Hiermee is de kous af en Polen voelen zich verlost van hun solidariteitsplicht, tonen geen binding met andere EU-lidstaten, die vluchtelingen hebben opgenomen. Voor deze koers bestaat een breed draagvlak in het katholieke Polen.

Hybride oorlog

Begin juni begon de Europese Commissie de tweede fase van de ‘rule-of-law’-procedure. De Europese Commissie oordeelde dat de Poolse maatregelen de democratie ondermijnen en in strijd zijn met het Europese Handvest, dat de grondrechten van de Unie waarborgt. Het is de eerste keer dat de Unie zo’n oordeel velt over een lidstaat. De aanleiding vormde het wetsvoorstel over het Constitutioneel Hof, dat verschillende bepalingen bevatte die reeds door de Commissie van Venetië waren bekritiseerd en door het Hof ongrondwettelijk verklaard waren in zijn uitspraak van 9 maart 2016.

Desondanks heeft Polen razendsnel een nieuwe wet inzake het Constitutioneel Hof aangenomen, op 22 juli jl. Deze nieuwe wet gaat voorbij aan de fundamentele bezwaren die tegen het wetsvoorstel waren ingebracht. Pompt heeft de Commissie op 27 juli concrete aanbevelingen opgesteld voor de Poolse autoriteiten. Polen heeft nog drie maanden de tijd gekregen om de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht te garanderen.

Ook verlangt de Europese Commissie dat de nieuwe wet op het Constitutioneel Hof voordat deze in werking treedt getoetst wordt door het Hof en dat de uitspraak wordt gepubliceerd. Daarmee wil de Commissie het Constitutioneel Hof steunen, dat nu vleugellam is. Zijn uitspraken worden niet erkend door de regering, worden niet gepubliceerd en zijn dus niet rechtsgeldig.

Intussen gaat de hybride oorlog door. De regering heeft al het OM naar zijn hand gezet, de politie heeft al bredere bevoegdheden gekregen om burgers te volgen en aan te houden. Nu worden de rechters gedisciplineerd.

Opperrechter Andrzej Rzeplinski speelt een cruciale rol in het verzet tegen de Poolse regering. Het Poolse OM onderzoekt of het hoofd van het Constitutionele Hof zich schuldig heeft gemaakt aan machtsmisbruik. Rzeplinski wordt ervan beschuldigd dat hij een aantal rechters niet heeft betrokken bij uitspraken. Dat zijn de drie rechters aangewezen door de Recht en Rechtvaardigheid van Jaroslaw Kaczyński, in plaats van eerder benoemde rechters.

Polen zijn pessimistisch: de termijn van Rzeplinski loopt in december af en het Hof komt geleidelijk in handen van de PiS-rechters. De situatie is ernstig, weinig mensen beseffen de gevolgen. Dan is er niemand die de grondrechten waarborgt. Kritische commentatoren waarschuwen dat Polen afglijdt richting het oosten, richting Erdogan en Poetin. Pessimisme betreft ook de slagvaardigheid van de Europese Commissie. De oppositie in Polen vreest alleen te komen staan. Dat kan een klap zijn voor de steun voor Europese integratie onder de Poolse burgers. Hoe dan ook, we zien tektonische breuken in Polen ontstaan.

Eerdere artikelen van Bos-Karczewska over Polen