Duitse verkiezingen: Coalitievorming spannender dan verkiezingen

In de aanloop van de Duitse Bondsdagverkiezingen op 24 september, voert Merkel een ontspannen campagne. Is haar zelfvertrouwen terecht of kunnen er nog verrassingen opreden? En wat zijn de gevolgen voor Europa? Het Montesquieu Instituut sprak met Marja Verburg, verbonden aan het Duitsland Instituut, over de aankomende verkiezingen.

Volgens de meest recente peilingen koerst de CDU weer op een stabiele overwinning af. Waar komt het succes van de CDU en Angela Merkel toch vandaan?

'De CDU heeft inderdaad de afgelopen jaren altijd bovenaan in de peilingen gestaan, zelfs tijdens de vluchtelingencrisis toen Merkel toch behoorlijk wat kritiek over zich heen kreeg. Alleen begin dit jaar, toen de SPD Martin Schulz tot lijsttrekker koos, stond de SPD even boven de CDU. Dat heeft er mee te maken dat Merkel een heel pragmatisch beleid voert. Duitsers houden van zekerheid en continuïteit. Zeker nu het in de wereldpolitiek een stuk onzekerder is - denk aan de Brexit en Trump in Amerika - geldt Merkel als een soort stabiliteitsanker. Zolang er veiligheid en consensus is hoeven Duitsers niet perse een nieuwe politiek.'

U verwacht dus ook dat Merkel wederom gaat winnen?

'Ja. Je weet het natuurlijk nooit helemaal zeker, ook omdat er nog zo'n 46% zwevende kiezers zijn. Maar de voorsprong van de CDU is zo groot en ook zo stabiel - eigenlijk al vier jaar lang - dat het heel gek moet lopen, wil Merkel niet winnen.'

U noemt het grote aantal zwevende kiezers tijdens deze verkiezingen. Waar komt dit hoge percentage vandaan, was dit voorgaande jaren ook zo?

'Ja, dit was bij eerdere verkiezingen ook wel zo, maar toen was het percentage niet zó hoog. Op dit moment weet 46% van de Duitsers nog niet waar ze op gaan stemmen. Dat heeft te maken met factoren die ook in Nederland spelen. Steeds meer kiezers voelen zich niet gebonden aan één partij, dus kiezers switchen makkelijker. Daarnaast denken veel kiezers dat de verkiezingen niet echt spannend meer worden: "Merkel gaat toch wel winnen". Dit zorgt ervoor dat mensen zich pas later bezig houden met de vraag wat zij gaan stemmen.'

De CDU vormt nu nog een coalitie met SPD, is het waarschijnlijk dat zij straks weer samen in zee gaan? Wat zijn de alternatieven voor de CDU?

'De vraag wie de verkiezingen wint is niet spannend, veel spannender is de vraag welke coalitie er komt, en daar hangt ook veel van af. De CDU - met zusterpartij CSU, die vormen samen in de Bondsdag één fractie - en SPD kunnen altijd samen regeren, omdat zij sowieso een meerderheid hebben. Maar de SPD heeft hier zelf niet zo'n zin meer in na vier jaar, want ze komt er meestal slechter uit na verkiezingen.

Een ander kritiekpunt is dat CDU/CSU en SPD samen heel groot zijn, waardoor een kleine oppositie overblijft. Nu komen er na de volgende verkiezingen meer partijen in het parlement, waardoor CDU/CSU en SPD een minder grote meerderheid zullen hebben dan nu.

Er is nog een andere coalitie die eigenlijk ook altijd kan, en dat is CDU/CSU, FDP (de liberale partij) en de Groenen. Dit noemen ze in Duitsland de Jamaica-coalitie. Dit wordt echter ingewikkeld omdat FDP en de Groenen behoorlijk ver uit elkaar liggen, en het is in de Duitse landelijke politiek nog nooit voorgekomen dat er drie partijen samen regeren.

Een derde optie is CDU/CSU samen met de FDP, maar dit hangt ervan af of ze samen een meerderheid krijgen. Qua Europees beleid wordt dit wel weer een moeilijke combinatie. Met name het Europees begrotingsbeleid is de komende jaren heel belangrijk, en het is maar de vraag of die twee daar samen uit gaan komen.

Ik verwacht in ieder geval een langere formatieperiode dan bij vorige verkiezingen.'

Voor Europa wordt het dus spannend welke coalitie gaat regeren in Duitsland. Kunt u dat uitleggen?

De FDP wil een veel strenger Europees beleid: strengere begrotingsregels, de mogelijkheid om lidstaten uit de EU te zetten, minder hulp aan zwakkere lidstaten zoals Griekenland en Italië. De SPD aan de andere kant is bijvoorbeeld voor een gemeenschappelijke begroting voor de eurozone. Daar is de CDU altijd tegen geweest, maar CDU is minder streng dan de FDP. Bovendien wil Merkel samen met de Franse president Macron de EU hervormen en wat Macron wil ligt veel meer op een lijn met het programma van de SPD. Dus als CDU met SPD gaat regeren, zal er een minder streng beleid komen dan wanneer CDU met FDP een coalitie vormt. Die verschillen maken wel uit voor de koers van Europa.

We kunnen dus wel stellen dat de coalitievorming veel spannender wordt dan de verkiezingen zelf?

Ja zeker. Wat trouwens ook spannend wordt, is wie de derde partij gaat worden. De CDU staat in de peilingen rond de 38%, de SPD op zo'n 23% en dan volgen nog vier partijen die in de Bondsdag worden gekozen - de liberale FDP, de Groenen, die Linke (de socialistische partij) en de rechts-populistische AfD - en die schommelen allemaal al weken rond de 7-10%. Als de FDP groot genoeg wordt, kan zij in de regering komen, maar door het hoge percentage zwevende kiezers kunnen hier nog verrassingen optreden.