Macron’s beweging: meer dan strovuur?

Emmanuel Macron won op 7 mei de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen. Hij heeft inmiddels zijn regering geïnstalleerd en hoopt bij de aanstaande parlementsverkiezingen op 11 en 18 juni op een comfortabel aantal zetels voor zijn beweging En Marche! Maar hoe duurzaam is het succes van Macron?

Buiten Frankrijk is met groot enthousiasme op zijn overwinning gereageerd. Een uitgesproken pro-Europese kandidaat versloeg de extreem-rechtse, nationalistische Marine Le Pen met 66% tegen 34%. De Europese Unie was gered. De 'Obama français' had niet alleen het defaitisme en negativisme in Frankrijk de kop ingedrukt, maar was ook een welkome tegenhanger van het gesloten wereldbeeld dat geleid had tot een Brexit en de verkiezing van Donald Trump.

In Frankrijk waren de reacties begrijpelijkerwijs gemengd. Buiten En Marche! was het enthousiasme veel minder groot. Een grotere mate van eensgezindheid bestond daar wel over het feit dat het Franse politieke landschap door de presidentsverkiezingen volledig op zijn kop was gezet. De twee klassieke regeringspartijen, de Republikeinen en de Socialisten, waren niet eens tot de tweede ronde doorgedrongen. De nieuwe centristische beweging van Macron, die nog geen jaar daarvoor was opgericht, ging er met de buit vandoor.

Dat is op zich een grote prestatie, die enerzijds kan worden toegeschreven aan het enthousiasme dat die nieuwe beweging bij een deel van de Franse kiezers wist los te maken en anderzijds aan de zwakte van de tegenstanders en de eigenaardigheden van het politieke systeem.

Emmanual Macron (1977) werd in 2014 minister van Economische Zaken onder het presidentschap van François Hollande. Zelf was hij sinds 2009 geen lid meer van de Parti Socialiste, maar afficheerde zich als 'onafhankelijk' sociaal-liberaal. In 2016 stapte hij uit de regering en begon zijn eigen beweging, waarvan de afkorting niet toevallig correspondeerde met zijn initialen: EM! De beweging is geheel rondom zijn persoon opgezet en werd in april 2016 in zijn geboorteplaats Amiens gelanceerd. Overal in het land zijn 'referenten' aangesteld die in hun respectieve regio activiteiten ontplooien, daarmee ruim gebruik makend van sociale media. Momenteel zijn er ruim 4000 lokale comités actief. De opbouw van de beweging is minutieus voorbereid: in mei 2016 een 'mars om de Fransen te ontmoeten'; in juli een manifestatie met 4000 mensen in Parijs; in oktober de presentatie van een uitvoerige diagnose van de stemming in het land; het inschakelen van 200 experts bij de voorbereiding van het programma van Macron; culminerend in de grootste bijeenkomst tot dusver: 16.000 mensen in Lyon in februari 1017.

Het succes van Macron's beweging bij de presidentsverkiezingen is voor een deel te danken aan zijn nieuwe manier van werken, zijn jeugdig élan en zijn optimistische verhaal. Maar het feit dat François Hollande besloot zich niet opnieuw kandidaat te stellen heeft zeker geholpen. Hij liet de PS in slechte toestand achter. Ter rechterzijde won de zeer conservatief-rechtse Fillon de interne verkiezing om daarna achtervolgd te worden door de affaire dat hij zijn vrouw uit de staatskas had laten betalen voor werkzaamheden die zij nooit had verricht.

Gezien de toestand waarin beide traditionele regeringspartijen verkeerden, is de score van Macron niet echt indrukwekkend te noemen. Hij werd echter geholpen door het electorale systeem van een verkiezing in twee rondes. In de eerste ronde haalde Macron 24,01%. De 66% in de tweede ronde was een betrekkelijk mager resultaat. De opkomst in die ronde was erg laag (nog geen 75%), terwijl er een record aantal blanco stemmen werd uitgebracht (bijna 12%). Veel mensen weigerden te kiezen tussen Macron en Le Pen. Wanneer wordt gekeken naar het totaal aantal kiesgerechtigden, heeft Macron slechts 42% en Le Pen 22% van hun stemmen behaald in de tweede ronde. Terecht sprak Macron op de avond van 7 mei dat zijn taak 'immens' was.

En nu staan de parlementsverkiezingen voor de deur. Het is gelukt veel kandidaten te presenteren, van wie er vele geen enkele politieke ervaring hebben. Dat was een bewuste keuze: de samenleving diende beter gerepresenteerd te worden. Macron's optimisme blijkt aanstekelijk te zijn. Maar hoe lang blijft dit zo? Weet Macron de steun voor zijn beweging in stand te houden ook bij sterke tegenstand in de samenleving? Waar een ideologisch gemotiveerd ledenbestand in klassieke partijen die partijen bij tegenwind op de been kan houden, is dat veel moeilijker bij een beweging met veel vluchtiger sympathisanten, die rond één persoon is geconcentreerd. Macron loopt het risico dat het enthousiasme van dit voorjaar uitdooft als een strovuur: hevig, maar kort. Maar als hij zijn beweging stevig weet te verankeren in het Franse partijen-systeem, dan heeft hij dat systeem inderdaad grondig vernieuwd.