Reflecties over de brexit

Constitutioneel recht in actie: de inzet is hoog en de gebeurtenissen volgen elkaar op, in een onvoorspelbare voorspelbaarheid. Op een of ander manier zit alles en iedereen elkaar nu wel in de weg. Is het politiek op hoog niveau in de moeder van alle parlementen? Voor wie van spanning, sensatie, opwinding en een ‘Order, Order’-schreeuwende voorzitter houdt wel. Het is jammer dat de Speaker niet meer het mooie pak van weleer aanheeft, maar er is bij tijd en wijle humor en retoriek. Het is echter niet alleen de retoriek die zou moeten tellen, of de opwinding van de stemming, maar toch ook of er iets komt wat het beste is voor het hele land, en waarmee grote schisma's kunnen worden geheeld. Het verstand moet worden gebruikt.

Nationaal belang of partijbelang?

Politieke partijen in het Verenigd Koninkrijk, althans Labour en de Tories, zijn intern net zo verdeeld over brexit als de bevolking. Ze zijn niet in staat hun functie te vervullen van het op één lijn brengen en het formuleren van een samenhangende visie; het totale beeld geeft de indruk dat het ieder voor zich is. De vraag ‘wie voor ons allen?’ blijft onbeantwoord.

De schisma's zijn er niet alleen in politieke partijen, maar ook binnen het VK tussen stad en platteland, tussen ouderen en jongeren, tussen lager opgeleiden en hoger opgeleiden, tussen Schotland en Noord-Ierland aan de ene kant en Wales en Engeland aan de andere kant. In die zin weerspiegelt de onenigheid in het parlement, er is immers nergens een meerderheid voor, de onenigheid in het land. En dan helpt het Britse politieke en constitutionele model van tegenstellingen uitvergroten niet om een gezamenlijke oplossing te vinden.

Het Britse model van politiek bedrijven is niet op veel consensus gericht, maar vooral op confrontatie en oppositie. De oppositie heet wel Her Majesty's Most Loyal Opposition, maar is er op uit Her Majesty’s Government een pootje te lichten. Handreikingen over de tafel heen die oppositie en regering in het House of Commons scheidt, zijn er niet bij. De functie van die tafel is om at sword's length de strijdende partijen uit elkaar te houden. Het brexitplan B had natuurlijk een zoeken naar een brede consensus kunnen zijn, maar werd het niet omdat misschien het land daar wel behoefte aan heeft, maar de actoren niet. Ga maar na:

• 1. 

  Als May in zee zou gaan met leden van de oppositie (Labour) zal haar partij voor een splitsing staan, tussen brexiteers en anderen. En May wil niet bekend komen te staan als de premier die de Conservatieven liet splitsen.
• 2. 

  Als Labour omgekeerd May aan een meerderheid zou helpen, zal dat als een boemerang die partij raken, May versterken en verkiezingen de komende jaren uitstellen.
• 3. 

  De DUP, die May steunt, heeft uiteraard al helemaal geen boodschap aan creatief meedenken, ook al was de meerderheid van Noord Ierland voor Remain.

Naar een harde brexit?

Zo is er dus voor geen enkel plan een meerderheid en dendert de trein naar een harde Brexit. Slecht voor iedereen, ook voor de EU. De backstop, respectievelijk de open grens tussen Ierland en Noord Ierland zal ook dan immers een probleem zijn; het VK zal de financiële bijdrage niet betalen; handel en verkeer zullen ernstig gedupeerd worden; sport en import worden kostbaarder en ingewikkelder; allerlei noodverbanden moeten gaan worden gelegd.

Een harde Brexit wordt voor wat betreft de grens tussen Ierland en Noord-Ierland een probleem. Ierland is gebonden aan de Good Friday Agreement over vrede in Noord-Ierland en de open grens op dat eiland. De EU heeft zich daaraan gecommitteerd. Maar na een harde Brexit is daar wel de buitengrens van de EU. Daar zal de DUP niet echt om malen, maar een groot deel van de bevolking van Noord Ierland wel. En Ierland eveneens. En dus? Een dichte open grens; een virtuele grens?

Persoonlijke ijdeltuiterij, persoonlijke ambitie, partijpolitiek korte termijn gewin, kortzichtigheid en retoriek, en dat, zonder de bevolking er in te kennen, vooral nu de politici er niet uitkomen. Dat zou toch reden zijn om de kwestie juist wel voor te leggen aan de bevolking. De boodschap zou dan zijn: beste kiezers, we hebben er een zootje van gemaakt, wat nu? Argumenten tegen een referendum zijn veelal dat de kiezer niet deskundig is, of zich laat leiden door de waan van de dag, of dat een referendum leidt tot onzekerheid? Wel, slechter en rommeliger dan het nu gaat kan het haast niet, dus waarom, nu de politici er niet uitkomen, een referendum? Dat zou anders kunnen zijn als er een meerderheid in het parlement is voor de ene of de andere oplossing: maar nu lijkt het erop dat de oplossing by default een harde Brexit is, omdat art. 50 dat nu eenmaal dicteert. Terwijl een meerderheid in parlement en bevolking dat vooral niet zou willen.

En Nederland?

Als deze koers van onbestemdheid, chaos, gebrekkige voorbereiding en consultatie en overleg, door de leiding van een bedrijf zou worden gevolgd, was er een procedure gestart bij de Ondernemingskamer. Die hebben we niet voor gebrekkig functionerende staten: behalve dan terugvallen op de kiezer. Die zijn nu eenmaal de rechter over de politiek.

Dit soort gedoe, getalm, verdeeldheid en uitstelgedrag komen niet alleen aan de andere kant van het Kanaal voor: bij ons lijkt er een probleem te ontstaan tussen beloftes (en de afdwinging daarvan door het Hof Den Haag in de Urgenda zaak) en het onvermogen van de politiek actie te ondernemen. Het opkrikken van de maximumsnelheid tot 130 km kostte een centje (nota bene in tijden van financiële krapte) en werkt nu qua uitstoot, zoals ook was voorspeld, averechts. Net als de Brexit gaat het klimaat alle kiezers aan: ontdoe dat dan ook van partijpolitieke verkiezingsspelletjes en bestrijd dat alleen met breed draagvlak waarmee het probleem kan worden aangepakt. Dat gaat verder dan afspraken in het achterkamertje van het opstellen van een regeerakkoord. Dat gaat verder dan Torentjesoverleg met alleen de smalle coalitie, die dat ook nog eens moet bezien in het licht van de balans in het regeerakkoord. Maak niet alleen een noodwet voor de brexit, maar doe dat voor het klimaat en de CO2 uitstoot en maak een breed draagvlak, waarbij regering en oppositie inschikken. Is er een groter belang voor politieke eenheid dan dit dossier?