CDA: op weg naar herstel?

‘Met Bontenbal gelooft het CDA er weer in. Maar is de jubelstemming terecht?’, luidde de titel van een recent omslagverhaal van EW over deze partij. De titel geeft op treffende wijze de twee zijden aan van de positie waarin het CDA zich momenteel bevindt.

Enerzijds is het zonneklaar dat het aantreden van Henri Bontenbal als fractievoorzitter, op 5 september 2023, een nieuw elan heeft teweeggebracht binnen de partij. Zelfs het verkiezingsechec van november vorig jaar, waarbij het CDA op een historisch dieptepunt van slechts vijf Tweede Kamerzetels belandde, deed hieraan geen afbreuk. Men wist zich immers verzekerd van de aanwezigheid van een leider die kon (door)werken aan het herstel.

De omstandigheden waaronder het CDA moest deelnemen aan deze verkiezingen waren, toegegeven, ook bepaald uitzonderlijk geweest. Er namen immers, naast de traditionele christelijke concurrenten ChristenUnie en SGP, twee relatieve nieuwkomers deel waarvan de leiders en een aanzienlijk deel van het kader in het verleden actief waren geweest binnen het CDA: BBB en NSC. Hierdoor kon minimaal de schijn ontstaan dat er drie christendemocratische partijen om de gunst van de kiezer wedijverden.

Het CDA lijkt bovendien sinds het aantreden van het kabinet-Schoof in elk geval een aansprekende, constructief-kritische stijl van oppositievoeren te hebben gekozen. Dit ondanks het feit dat het, anders dan BBB en NSC, niet in coalitieverband wil samenwerken met de PVV.

Anderzijds is de partij inhoudelijk nog volop bezig om een hernieuwde ‘sociaalconservatieve’ koers uit te stippelen en gaat dat met de afgeslankte fractie en partij begrijpelijkerwijze niet altijd even makkelijk of snel. Een voorbeeld waarbij dit onlangs naar voren kwam, was dat van het antisemitisme zoals zich dat in Amsterdam manifesteerde aan de vooravond van de ‘Dag van de Christendemocratie’ op 9 november 2024.

Tijdens dit congres reageerde Bontenbal op de gebeurtenissen door zich, volgens een pakkende kop van De Telegraaf, af te vragen ‘hoe dit gif onze samenleving is binnengeslopen’. Uiteraard deed de kop niet volledig recht aan zijn betoog. Toch vroeg menigeen zich na afloop af of zijn partij, samen met bijvoorbeeld de VVD, in deze niet enigszins boter op het hoofd had.

In zijn enkele dagen eerder gehouden Kleine Luydenlezing had Bontenbal in herinnering geroepen hoe Abraham Kuyper ‘de grote voorvechter van de emancipatie van (…) de gewone man, the common man, de mensen uit de lagere en middenklasse’ was geweest. Het sprak volgens hem ‘boekdelen dat in Kerkrade in november bij de Tweede Kamerverkiezingen 44% van de stemmers op de PVV stemde’.

Het CDA lijkt, als het een deel van deze kiezers wil terugwinnen, nog niet geheel klaar voor nieuwe verkiezingen. Als troost kan daarbij fungeren dat het bij de Europese verkiezingen van 2024 ‘slechts’ een zetel verloor. Ook in meer algemene zin heersen, zoals Trouw constateerde, de christendemocraten als vanouds in Brussel: ‘We zetten het beleid naar onze hand’.

Het is een citaat dat, wellicht veelbetekenend als het gaat om het mogelijke perspectief op herstel van de christendemocratie binnenslands, herinneringen oproept aan de uitspraak van het CDA-Kamerlid Joost van Iersel uit de jaren tachtig, ‘We rule this country’.

Hans-Martien ten Napel is universitair hoofddocent Staats- en Bestuursrecht aan de Universiteit Leiden. Hij publiceerde regelmatig over het CDA.