Geef geen grote ruk aan het stuur bij het begrotingsbeleid

Het aankomende kabinet staat voor een keuze. Zet het de lijn van kabinet-Rutte IV door, met hoge uitgaven en hoge begrotingstekorten? Of kiest het voor kleinere begrotingstekorten door lagere uitgaven dan wel hogere belastingen?

Voordat Rutte IV aantrad waren de voorspellingen over de ontwikkeling van de staatsschuld rooskleurig. Het Centraal Planbureau (CPB) verwachtte dat de schuldquote (schuld als percentage van bbp) zou dalen naar 28% in 2060. Rutte IV gebruikte deze begrotingsruimte om onder andere de klimaat- en stikstofproblemen te lijf te gaan, uitgaven aan defensie te verhogen en te investeren in onderwijs en onderzoek. Het gevolg was dat de raming van de schuldquote steeg naar 92% in 2060.

De schuldoploop bleek door de hoge inflatie tijdens de anderhalf jaar dat Rutte IV aan de macht was mee te vallen. Toch zijn er zorgen over de begroting die Rutte IV achterlaat. Het zou ten eerste de inflatie in een hoogconjunctuur extra aanwakkeren, terwijl de Centrale Bank deze op dit moment probeert in te dammen. En, ten tweede, zou het de staatsschuld op lange termijn onnodig laten stijgen.

Een toekomstig kabinet is alleen te laat om het huidige inflatoire begrotingsbeleid te stoppen. Met de formatie meegerekend heeft het nieuwe kabinet waarschijnlijk op zijn vroegst pas invloed op de begroting van 2025. Het is de vraag of er dan nog een hoogconjunctuur is en deze door het begrotingsbeleid moet worden afgeremd.

De tweede zorg is begrijpelijk. De staatsschuld loopt fors op en een toekomstig kabinet kan ervoor kiezen deze oploop af te remmen. In onze recente policy paper laten wij zien hoeveel er bezuinigd moet worden of hoeveel de belastingen moeten worden verhoogd om op een bepaalde staatsschuld uit te komen.

Een toekomstig kabinet moet alleen beseffen dat het onwenselijk is als een toekomstig kabinet een grote ruk aan het stuur geeft. Ons begrotingsbeleid wordt de afgelopen decennia gekenmerkt door zigzagbeleid. De begroting zwaaide van verruiming naar verkrapping. Dit heeft negatieve effecten op bijvoorbeeld de publieke voorzieningen. De huidige problemen bij de Belastingdienst zijn veroorzaakt door bezuinigingen in 2012. Het zigzagbeleid moet stoppen. Een toekomstig kabinet moeten eventuele ombuigingen over de jaren uitspreiden.

Ook is het bij bezuinigingen van belang te kijken naar het soort uitgaven die worden weggesneden. Als uitgaven de economische groei verhogen kan een bezuiniging de schuldquote op lange termijn juist verhogen. Andersom kunnen groei-verhogende uitgaven de begrotingsopgave verkleinen. Voorbeelden zijn onderwijs, onderzoek of infrastructuur. De Rabobank voorspelde als gevolg van de intensiveringen van het Regeerakkoord van Rutte IV een 0,25% hogere groei tot 2040.

Een toekomstig kabinet kan daarnaast geld vinden op de begroting door de maatschappelijke problemen in de samenleving efficiënter aan te pakken. Zo besloot Rutte IV bedrijven voornamelijk met subsidies tot vergroening te bewegen. Terwijl normeren en beprijzen veel efficiënter is. Een eerste stap daartoe is het fiscale stelsel opschonen van fossiele subsidies.

Andere voorbeelden van inefficiënt Rutte IV-beleid zijn de stikstofaanpak of de gratis kinderopvang. Een kabinet dat deze plannen slimmer invult speelt ruimte vrij op de begroting.

Ten slotte kan het toekomstig kabinet ook kiezen voor hogere belastingen om het begrotingstekort te verminderen. De uitdagingen van deze tijd vragen wellicht om een grotere overheid.

Een slim plan van een toekomstig kabinet voor houdbare overheidsfinanciën voorkomt de zoveelste ruk aan het stuur met harde bezuinigingen die schade toeleveren aan de economie en publieke voorzieningen. De kans is dat toekomstige kabinetten deze weer recht moeten zetten. Stabiliteit en doordachte keuzes, dat is wat ons begrotingsbeleid nodig heeft.

Jasper H. van Dijk is onderzoeksleider bij het Instituut voor Publieke Economie. Vinzenz Ziesemer is directeur van het Instituut voor Publieke Economie.

Het IPE is een Nederlandse denktank, gespecialiseerd in economisch beleid.

Het IPE bracht onlangs een policy paper uit met daarin een visie over het begrotingsbeleid van het toekomstige kabinet: https://www.instituut-pe.nl/highlights/policypaperbegrotingsbeleid.