Strijd om Kamervoorzitterschap een zeldzaamheid

Vera Bergkamp is de nieuwe voorzitter van de Tweede Kamer. Khadija Arib moet, ondanks haar poging opnieuw gekozen te worden, haar voorzittersstoel verlaten.

Dat een zittend voorzitter van de Tweede Kamer bij een stemming een nederlaag leed was niet uniek, maar wel uitzonderlijk. De laatste keer dat dit gebeurde, was in september 1989 toen Kamervoorzitter Dick Dolman (PvdA) het aflegde tegen CDA'er Wim Deetman. Na zeven zware jaren als minister van Onderwijs vond zijn partij, die al sinds 1986 de grootste fractie had, dat Deetman het voorzitterschap 'verdiende'. Hij versloeg Dolman met 75 tegen 68 stemmen.

Voor eerdere gevallen, moeten we terug naar de negentiende eeuw. Het ging toen overigens formeel nog om een voordracht, maar feitelijk koos de Kamer ook toen al de Voorzitter. In november 1884 versloeg de antirevolutionair Aeneas Mackay Kamervoorzitter Eppo Cremers met 41 tegen 38 stemmen. In september 1885 was het omgekeerd. Cremers versloeg Kamervoorzitter Mackay met 42 tegen 41 stemmen.

Strijd was er vaker. In september 1849 werd Thorbecke met twee stemmen verschil verslagen. In september 1868, was zelfs loting nodig. De liberaal Dullert en Kamervoorzitter Van Reenen haalden na vier rondes evenveel stemmen. Het lot was Van Reenen gunstig gezind. In 1858 waren ook al eens vier rondes nodig geweest. Van Reenen had toen Dullert wel met 35 tegen 27 stemmen verslagen. in 1869 trok Van Reenen zich vrijwillig terug.

Zittende Kamervoorzitters hadden altijd een sterke positie en wisseling vond bijvoorbeeld plaats door vrijwillige terugtreding. Zo nam Frans-Joseph van Thiel in november 1972 afscheid, nadat de PvdA al sinds mei 1971 de grootste fractie had. Anne Vondeling volgde hem toen op.

Lang gold de gewoonte dat zowel de nummer één als twee op de voordracht tot dezelfde partij of stroming behoorden. Ook over de tweede en derde van de voordracht werd evenwel soms strijd gevoerd. Er was dus meestal sprake van een strikt politiek bepaalde keuze.

De tijd dat het voorzitterschap als regel aan de grootste fractie toeviel, ligt echter - sinds 2002 - achter ons. Er was sindsdien dan ook enkele keren sprake van een open strijd. In 2003 en 2010 won de zittende voorzitter (respectievelijk Frans Weisglas en Gerdi Verbeet).

In 2017 werd Khadija Arib bij acclamantie gekozen. Dit keer dus niet.

Prof. dr. Bert van den Braak is onderzoeker bij PDC en hoogleraar parlementaire geschiedenis aan de Universiteit van Maastricht.