Toch een grote coalitie? ‘Merkel weet heel goed dat SPD weinig keus heeft’

De kans is groot dat CDU/CSU toch weer een regering met SPD gaat vormen, nu de onderhandelingen met FDP en de Groenen zijn mislukt. Een vergeefse formatiepoging is uniek in een land waar stabiliteit en het nemen van politiek verantwoordelijkheid hoog in het vaandel staan. Het laatste nieuws is dat SPD toch bereid is om te praten met CDU/CSU. Intussen speculeren de media volop over deze unieke politieke crisis en het mogelijke einde van het tijdperk-Merkel. ‘Voorbarig’, vindt Hanco Jürgens, verbonden aan het Duitsland Instituut Amsterdam en fellow van het Montesquieu Instituut. Het Montesquieu Instituut sprak met hem.

Hoe verrassend is het dat SPD toch aan tafel schuift om te onderhandelen?

‘Niet verrassend. Nu ‘Jamaica’ is mislukt heeft SPD eigenlijk geen keus. Er zijn namelijk maar twee opties: nieuwe verkiezingen of doorregeren met Merkel. SPD heeft de afgelopen verkiezingen het slechtste verkiezingsresultaat ooit behaald en is nu nog niet klaar voor nieuwe verkiezingen. Daarvoor is een nieuwe leider, een nieuw programma en een nieuwe strategie nodig, en die liggen nog niet in het verschiet. Ook in de peilingen staat SPD er nog niet gunstig voor. SPD kiest nu waarschijnlijk eieren voor zijn geld, en gaat voor de weinig geliefde grote coalitie met CDU/CSU.'

Dus de kans is groot dat er toch weer een grote coalitie komt tussen SPD?

'Het blijft natuurlijk speculeren. Maar de CDU zal er alles aan doen om een minderheidsregering te voorkomen. En Merkel is zich er heel goed van bewust dat de SPD niet in een sterke positie verkeert. De SPD is nog niet klaar voor nieuwe verkiezingen, en dat weet Merkel. Publiekelijk zegt ze nieuwe verkiezingen niet uit de weg te gaan, maar in de praktijk wil ze gewoon regeren. Mocht het wel zover komen, dan zal de SPD het verwijt krijgen weg te lopen voor haar politieke verantwoordelijkheden. En dat ligt in Duitsland heel gevoelig, gevoeliger dan in Nederland. De rol van Steinmeier, bondspresident en SPD’er zal de komende tijd cruciaal zijn. Ook hij is geen voorstander van nieuwe verkiezingen.

Zoals de peilingen er nu uitzien, zal de uitslag van nieuwe verkiezingen bovendien vergelijkbaar zijn met die van afgelopen verkiezingen. Het enige wat nieuwe verkiezingen dan misschien op zullen leveren, is dat partijen meer bereid zijn om water bij de wijn te doen, om samen te werken.

Waarschijnlijk zullen CDU en SPD binnen niet al te lange tijd daadwerkelijk onderhandelen over een nieuw kabinet. Die onderhandelingen zullen moeizaam verlopen, maar de druk om te regeren is in Duitsland hoog. Het is voor FDP dan ook geen handige zet geweest om uit de onderhandelingen te stappen. De partij heeft nu het imago van politieke avonturiers, die hun verantwoordelijkheid ontlopen. Anderzijds kan de FDP in de oppositie een aantal van haar standpunten, met name over Europa en migratie veel steviger neerzetten .'

Staat Merkels positie onder druk, nu de eerste formatiepoging mislukt is?

'De politieke crisis en de instabiele situatie in Duitsland wordt door de pers te overdreven neergezet. Er is zeker sprake van een crisis, maar er zijn nog allerlei mogelijkheden om uit die crisis te komen. Merkel is daarbij niet onaantastbaar, maar berichten dat het einde van het tijdperk-Merkel nadert zijn voorbarig. Met name de Engelse pers voorspelt dat al jaren, maar ik zie geen reden waarom dat nu het geval zou zijn.

Het is wel historisch dat de formatieonderhandelingen mislukt zijn, en het is ook uniek dat er zo weinig partijen bereid zijn om te regeren. Partijen die met Merkel hebben geregeerd werden tot nu toe altijd afgestraft in de opvolgende verkiezingen. De reden dat het partijen niet lukt om mee te profiteren van het succes van Merkel, is dat zij er goed in slaagt een midden-kabinet neer te zetten, waarbij ze ook standpunten overneemt van haar politieke opponenten. Iedereen die tegenover Merkel staat heeft het lastig, want ze blijft het politiek heel goed doen.'

Wat betekent deze Duitse crisis voor Europa?

'Voor Europa is het heel belangrijk wat er in Duitsland gebeurt. Het is opvallend dat volgens de laatste berichten de Jamaica-onderhandelingen zijn stukgelopen op de eurozone. FDP kiest daarin voor de harde lijn. De reddingsfondsen van de EU moeten zo snel mogelijk afgebouwd worden, en een Bankenunie ziet ze als een onnodige risicoverdeling tussen noordelijke en zuidelijke Europese landen. Lindner, de leider van FDP wil daarin het regeerakkoord van Nederland volgen, maar CDU en de Groenen, willen daar niet in meegaan. Merkel heeft nadrukkelijk aangegeven waar haar grenzen liggen. Zij wil niet dat de toekomst van de EU in de kabinetsformatie met de FDP wordt beslist.

Als het om Europese zaken gaat, kan de CDU daarom beter uit de voeten met de SPD. Voor de voorstanders van Europese integratie is een grote coalitie dus een stuk gunstiger. Met name Macron heeft nu meer kans dat een deel van de hervormingen die hij voor ogen heeft alsnog wordt ingewilligd. Of Nederland daar blij van wordt is nog de vraag.'