Vertrouwen als leidmotief

“Vertrouwen is de munt waarmee wordt betaald. De staat is de hoeder van de orde.” Met deze woorden kondigde Angela Merkel in oktober 2008 een investeringspakket van € 80 miljard aan ter bestrijding van de kredietcrisis. Een jaar later bleken haar woorden bewaarheid te worden. De Griekenland-crisis stelde het vertrouwen in de Europese economie en in Europa’s politieke leiders op de proef. Merkel kwam er niet zonder kleerscheuren vanaf.

Niet alleen haar grillige coalitiepartner de FDP, ook de Duitse kiezers vonden het onnodig dat Duits belastinggeld werd besteed aan Griekse overheidstekorten. De Grieken hadden de rampspoed immers over zichzelf afgeroepen.

En dus stelde Merkel strenge voorwaarden voor een hulppakket en bleef ze zeer terughoudend met het doen van toezeggingen. Ze hoopte dat de storm zou overwaaien tot na de voor haar zo belangrijke verkiezingen in de Duitse deelstaat Noordrijn Westfalen, op 9 mei 2010.

De Griekenland-crisis toont aan hoe Europese politici, Merkel voorop, achter de feiten aanholden. Nadat in december 2009 belangrijke ratingbureaus als Standard & Poor's het vertrouwen in de plannen van de pas benoemde Griekse regering om het begrotingstekort terug te dringen hebben opgezegd zakt de koers van de Euro.

Pas op 11 februari 2010 reageert de Europese politiek. De pas benoemde EU-president Van Rompuy leest in het bijzijn van Sarkozy, Merkel en Papandréou publiekelijk een briefje voor waarop staat dat, als het nodig is, de EU-landen maatregelen treffen: zij laten Griekenland niet in de steek.

Maar Merkel stelt wel harde voorwaarden: aanspraak op het reddingspakket kan pas gedaan als er geen mogelijkheid meer is om op de kapitaalmarkt te lenen, het IMF neemt deel aan het reddingsplan en de lidstaten garanderen dat overheidstekorten in de toekomst wèl voldoen aan de norm van drie procent, zoals vastgelegd in het Stabiliteitspact. Als op 23 maart de eerste strijd over het reddingsfonds is beslecht rekenen diplomaten nog op een pakket van 20 tot 23 miljard Euro.

De hoop dat de rust op de financiële markten met deze toezeggingen terugkeert is echter tevergeefs. Het vertrouwen in de Griekse wederopstanding blijft uit. Op 11 april wordt al gesproken van een hulppakket van 40 miljard, uiteindelijk wordt op 2 mei besloten tot een hulppakket van 123 miljard voor drie jaar.

De rust op de financiële markten keert echter pas terug op 10 mei. Dan wordt een algemeen noodpakket van 750 miljard afgekondigd voor Eurolanden in moeilijkheden. De dag ervoor heeft de CDU/CSU de verkiezingen in de belangrijkste deelstaat Noordrijn-Westfalen verloren en is de regering haar meerderheid in de Bondsraad kwijt.

Merkels reputatie is beschadigd. Niet het beeld van de ijzeren kanselier is blijven hangen maar dat van de weifelende dame, die haar eigen belang, de regionale verkiezingen in Noordrijn-Westfalen, voor het Europese belang liet gaan. Het wankele beeld wordt nog eens bevestigd door het rommelige verloop van de verkiezing van de nieuwe bondspresident Christian Wulff en door de reeks prominenten die deze zomer op eigen houtje het bijltje erbij neerleggen.

Oud-bondspresident Horst Köhler is niet de enige, ook de partijbaronnen Roland Koch, minister-president van Hessen, en Ole von Beust,  burgemeester van Hamburg, treden deze zomer zomaar af. Merkel heeft bovendien afscheid genomen van haar regeringswoordvoerder, die intendant van de Bayerischer Rundfunk wordt.

Het vertrouwen in het kabinet-Merkel is tot een dieptepunt gedaald. In peilingen zijn de Christendemocraten gezakt onder de magische grens van 30 procent. De vraag is al gesteld of de CDU/CSU nog wel een traditionele volkspartij is, met voelsprieten in alle gelederen van de samenleving.

Commentatoren waarschuwen dat Merkels verzwakte binnenlandse positie gevolgen heeft voor haar buitenlands beleid, vooral ten aanzien van Europa. Dat is maar de vraag. Merkel heeft dit voorjaar nadrukkelijk laten zien dat Duitsland het meeste betaalt en dus ook bepaalt.

Duitsland betaalt 28 procent van de bijdrage van de Europese Centrale Bank aan het EU-reddingsfonds. Recent nog beaamde Sarkozy in een interview dat het normaal is dat Duitsland zijn nationale belang verdedigt met: “We kunnen Duitsland niet oneindig de rekening voor het Nazisme voorschotelen.” De ongelukkige gang van zaken heeft aangetoond dat Europa zonder Merkel weinig kan beginnen.

Dat Europa lang heeft moeten wachten op de Duitse besluitvorming had ook een gunstig effect op het politieke klimaat in Griekenland. Het is de vraag of het land in maart klaar was om de harde maatregelen te accepteren.

Ook in de binnenlandse politiek is Merkels stem doorslaggevend. Zolang de coalitiepartijen er zo slecht voorstaan in de peilingen heeft geen van hen belang bij nieuwe verkiezingen. Doormodderen is dus het devies. Het is goed mogelijk dat het vertrouwen in het beleid van Merkel zich vanzelf herstelt. De economische indices staan immers op groen.

De Duitse export profiteert van de lagere koers van de Euro (met dank aan Griekenland). Dat sterke persoonlijkheden afscheid nemen van haar partij biedt kansen voor talentvolle nieuwkomers. Zij zullen zich heel wat loyaler zullen opstellen dan de partijbaronnen van weleer, die zich en groupe gepasseerd voelden door de vrouwelijke zijïnstromer, nota bene afkomstig uit de voormalige DDR.  

Met het EU reddingsplan heeft Merkel ook coalitiegenoot de liberale FDP klem gezet. Deze partij had bij de onderhandelingen over het reageerakkoord een belastingverlaging van 24 miljard bedongen. Maar Merkel heeft meteen na de afkondiging van het EU-reddingsplan gezegd dat belastingverlaging voor 2013 niet tot de mogelijkheden behoort. Merkels nadruk op het in de hand houden van overheidsbudgetten van landen in de Eurozone, op het belang van het Stabiliteitspact, zal het voor de liberalen niet makkelijker maken om hun belangrijkste politieke agendapunt ook in de toekomst te verzilveren.

Haar Europapolitiek is daarmee sterker dan ooit verbonden met het binnenlands beleid. Het bezuinigingspakket van 80 miljard is niet alleen noodzakelijk voor economisch herstel in Duitsland, maar ook om een voorbeeld te stellen aan landen die moeite hebben zich aan de regels van het Stabiliteitspact te houden.

Cruciaal voor haar positie in Europa is de relatie met Sarkozy. En het is de vraag of die relatie verbetert, óók met het oog op de Franse presidentsverkiezingen in 2012. Toch schijnt ook hier licht aan de horizon. Sarkozy gaf recent zelfs te kennen het Duitse model te bewonderen (weliswaar nadat eerder de Franse minister van financiën het Duitse bezuinigingspakket sterk had bekritiseerd.

Het heeft er alle schijn van dat Merkel, Sarkozy en Cameron binnenkort overeenstemming bereiken over regulering van de financiële markten. Als er zich geen nieuwe Griekenland-crisis voordoet is de kans groot dat Merkel en haar partij dit jaar de basis hebben gelegd voor een derde termijn. Of zij dan verder regeert met haar ‘wenspartner’ FDP is de vraag.