Geboren uit zonnegloren?

Bij gebrek aan een officiële investituur voelt een debat over een regeringsverklaring een beetje zoals een vliegtuig dat probeert op te stijgen. Is er voldoende snelheid? Hebben de vleugels voldoende draagkracht? Of is er teveel bagage ingeladen? Je gaat er vanuit dat het goed zit, maar het blijft toch spannend.

Inmiddels is Rutte III succesvol opgestegen. Het kabinet lijkt op kruishoogte gekomen en de bemanning is al in de weer met uitserveren van het kleffe luchtvoer. De passagiers in de businessclass kregen meteen een afgeschafte dividendbelasting opgediend en de rest had de keuze tussen klimaatbeleid of identiteitspolitiek. We gaan het Wilhelmus zingen en het Akkoord van Parijs uitvoeren. Terwijl het landingsgestel van Rutte III vol vertrouwen wordt ingetrokken, blikken we nog even terug op wat er allemaal is gebeurd na de pushback van de verkiezingen op 14 maart 2017. Op wat voor vlucht zijn we eigenlijk terecht gekomen? Waar gaat het heen? En wordt er veel turbulentie verwacht?

Vinger in de dijk

Dat er een kabinet aantrad, is zonder meer een prestatie van formaat. Want hoewel de internationale pers ons wilde laten geloven dat de Nederlandse kiezer zijn vinger in het populistische gat in de dijk had weten te steken, was de puzzel die informateur Schippers daags erna van de Tweede Kamer kreeg toegeschoven geen gemakkelijke. De regeringspartijen van Rutte II, VVD en PvdA, waren door de ontevreden kiezer bepaald niet beloond voor het nemen van verantwoordelijkheid, waardoor de lust tot regeren bij de overige partijen niet werd aangewakkerd. Eén derde van de Tweede Kamer meldde zich sowieso af voor regeringsverantwoordelijkheid en in het uitgedunde midden bleken ook nog eens de grote winnaar GroenLinks en de grootste partij VVD niet met elkaar door een deur te kunnen.

Uit nood geboren

De coalitie die er na veel trekken en lang duwen uiteindelijk toch kwam, was dus niet zozeer uit zonnegloren maar vooral uit nood geboren. Maar het kabinet is er dan toch. Een prestatie was het evenzeer dat de Kamer zelfs tijdens de donkerste momenten in de formatie niet heeft teruggegrepen op Koning Willem Alexander. Dat zou een afgang zijn geweest, omdat de Kamer besloten had dit niet te doen. Uiteindelijk speelde dezelfde Tjeenk Willink dezelfde beslissende rol die hij ook in 2010 had gespeeld, en ook in 2017 ging hij daarbij regelmatig langs op het paleis. Dat doet aan de prestatie echter niet zoveel af. Vorm en inhoud veranderen in het Nederlandse staatsrecht zelden tegelijkertijd, dus wie wat wil bereiken moet met een van beide tevreden kunnen zijn. Op wat verwarring over duo-ministers na (wat niet kan en ook niet de bedoeling bleek), verliep de formatie vlekkeloos. Het opstijgen duurde misschien lang, maar de procedure klopte.

Uitgeruilde verkiezingsbeloften

De lange aanloop en de uit nood geboren politieke combinatie maakt de inhoudelijke band tussen de verkiezingsuitslag en de koers van het kabinetsbeleid weer ouderwets zwak. Zwakker nog dan bij Rutte II waarin weliswaar twee voormalige tegenstanders gingen samenwerken, maar dat toch zijn best deed om het regeerakkoord te verkopen als uitgeruilde verkiezingsbeloften. D66, dat vanouds zwaar tilt aan het gebrek aan invloed van de kiezer op het kabinetsbeleid, troostte zichzelf dit keer met een verhaal over het bij elkaar brengen van progressief en conservatief.

Loyale partijsoldaten en vlijtige ambtenaren

En niet alleen de kiezer had weinig invloed op de samenstelling van het kabinet. Ook Rutte leek redelijk eenzaam achtergebleven in wat zeer waarschijnlijk zijn laatste kabinet zal zijn. Waar hij in 2010 en 2012 nog werd omringd door mentoren, oudgedienden en steunpilaren, was het blik met liberale zwaargewichten in 2017 kennelijk leeg. Zijn nieuwe vrienden Buma, Pechtold en Segers hadden eveneens voor de ministeriële eer bedankt. Zodat het kabinet Rutte III grotendeels is samengesteld uit een nieuwe lichting figuren die al hun hele werkzame leven in de publieke sector doorbrengen. De loyale partijsoldaten en de vlijtige ambtenaren met lokale bestuurservaring. Ze kennen het klappen van de zweep vanuit hun werk in de coulissen van de macht, maar staan toch even met de ogen te knipperen van het felle licht voor de schermen. Uiteindelijk is het een degelijke bemanning met veel vlieguren die weet wat ze moeten doen bij turbulentie.

De grote vraag van de aankomende kabinetsperiode is uiteindelijk wat de coalitie in de Kamer gaat doen. Als die in zichzelf keert en de 76 zetels elkaar in een wurggreep nemen, wordt het leven van Rutte III nasty, brutish and short. Wanneer de leiders van de coalitie echter de luiken open weten te houden, elkaar wat blijven gunnen en over de grenzen van de coalitie kunnen samenwerken, dan gloort een nieuwe bloeitijd voor het parlement. Dan krijgt de internationale pers misschien toch gelijk en vliegen we naar een mooie bestemming.