Centrum verliest fors, maar houdt macht, VVD onmisbaar bij coalitie.

"Het is niet ondenkbaar dat na een kabinet-VVD/PvdA de SP en GroenLinks (en wellicht de PVV) de winnaars van de volgende verkiezingen zullen zijn en dat de fragmentatie van het politieke landschap niet alleen nog even aanhoudt, maar zelfs sterker zal worden. Vooralsnog geen vrolijk vooruitzicht."

Dat was de voorspelling die ik na de totstandkoming van het kabinet-Rutte II in 2012 deed. Het eerste kwam niet geheel uit, maar het tweede wel. Het is bovendien opnieuw de 'tweede' regeringspartij die de hardste klap krijgt, net als eerder de VVD (in 1986, 1989 en 2006), D66 (in 1998 en 2006), de PvdA (in 2010) en het CDA (in 2012). Regeren 'loont' dus niet, zeker niet als kleinere regeringspartij.

Wisseling van zetels

Het verlies voor de regeringscombinatie van 37 zetels komt in de buurt van dat van Paars II in 2002 (toen 41 zetels). Toen won echter vooral 'buitenstaander' LPF 26 zetels. Nu is de winst in belangrijke mate in het centrum gebleven. Het aantal wisselingen van zetels (38) is geen record en blijft redelijk ver achter bij dat van 2002 (46).

Het 'centrum' (inclusief SGP) verliest veertien zetels aan de flanken, maar houdt ruim 100 zetels over. Dat betekent dat het vormen van een kabinet lastig is, maar minder lastig dan zich een jaar geleden liet aanzien. Dat de VVD daarin nu vrijwel onmisbaar is, is een gegeven van betekenis. Wie in Rutte III gaan samenwerken, valt niet te zeggen, maar dat winnaar GroenLinks regeringsmacht zal krijgen, lijkt hoogst onzeker.

Centrumlinks (met SP en CDA) is alleen al getalsmatig nauwelijks denkbaar. Als we D66, DENK en Partij voor de Dieren tot de linkerzijde van het politieke speelveld rekenen, dan is het resultaat voor links wel iets minder dramatisch dan lang was voorspeld. In 2002 had links slechts 49 zetels, nu zijn dat er ruim 55. Links is door de decimering van de PvdA wel evenzeer 'versplinterd'.

Teleurstellende resultaten

Er zijn nog wat andere opvallende zaken. Allereerst het slechte resultaat van de PvdA, maar het was "de nederlaag die je wist dat zou komen". Al was het ook: slechter kon bijna niet. Het kwam in de naoorlogse periode pas een keer voor dat een minister op de kandidatenlijst (in dit geval Ploumen) er niet in slaagde te worden gekozen. Eerder gold dat voor minister Bakker, maar hij stond slechts 16e op de ARP-lijst.

In het licht van de klap van de PvdA is het teleurstellende resultaat van de SP minstens zo opvallend. Het is te simpel om te stellen dat de SP helemaal niet profiteerde van dat verlies, maar zichtbaar werd dat niet. Regeringsverantwoordelijk is voor de SP (opnieuw) uitgesloten.

De langverwachte grote winst van 50PLUS bleef uit, al is verdubbeling uiteraard niet slecht. Goed beschouwd is het resultaat voor de PVV teleurstellender. De partij van Wilders is bij lange na niet de grootste en benadert evenmin het succes in 2010. Bevestigd is dat van het A4'tje van de PVV niets terecht zal komen.

Onzekere toekomst

De algemene beelden die overheersen zijn de nederlaag voor de regeringscombinatie en de verdere versplintering. Tot een onwerkbare situatie leidt dat echter niet. Een vierpartijen-kabinet is goed denkbaar. Een enorme koerswijziging ten aanzien van bijvoorbeeld de EU, het parlementaire bestel of het zorgstelsel is niet te verwachten. Een kabinet van vier partijen lijkt wel kwetsbaarder dan een tweepartijen-kabinet. Of Rutte met Buma of Pechtold net zo'n hechte tandem kan vormen als met Samsom, is de vraag.

Mogelijke coalities