The Spirit of '45

Menno Hurenkamp - Op dinsdag 10 december om 19.00h vertoont het Montesquieu Instituut in Den Haag de documentaire The Spirit of '45 van Ken Loach. Daarna is er een discussie over de toekomst van de verzorgingsstaat, met oa. ondergetekende.

Wie het werk van Ken Loach (1936) niet kent, is een armer mens. Veel van zijn werk staat op youtube, dus gelukkig is er snel wat aan te doen. Het zijn soms documentaires, soms speel-films, maar vaak lopen de genres wat in elkaar over. Meestal zijn het treurige films, omdat wat Loach wil vertellen treurig is, namelijk dat er altijd nog talloze mensen zijn die hun lot niet in eigen hand kunnen nemen - omdat ouders, school, hulpverleners of de staat actief tegenwerken. Vaak laat Loach ook nog eens amateurs de hoofdrollen spelen, mensen wier eigen leven niet ver van het verhaal verwijderd is. Maar toch zijn het erg knappe films. Loach heeft in de loop van de decennia dan ook veel erkenning gekregen. Juist vorige week nog een Lifetime Achievement Award van het Berlijnse filmfestival voor zijn hele oeuvre.

In The spirit of '45 gaat Loach met archiefmateriaal en met interviews terug naar het moment dat de verzorgingsstaat werd opgericht. Dat was direct na de tweede wereldoorlog. In 1942 had William Beveridge (1979-1963) als hoofd van een regeringscommissie al vastgesteld dat de onderklasse van Engeland leed aan vijf grote kwalen; verval van hun buurten, ongeletterdheid, gebrek aan basisvoorzieningen, apathie en gebrekkige gezondheid. Labour maakte de noodzaak tot de grootscheepse herziening van de maatschappelijke orde die daarin besloten lag, tot inzet van de eerste naoorlogse verkiezingen. Als we volledige werkgelegenheid konden bereiken door tegen de Duitsers te vechten, zo laat Loach voormalig Labour minister Tony Benn (1925, de man leeft nog en is inmiddels Engelands meest radicale politicus) zeggen, waarom zouden we dan geen volledige werkgelegenheid kunnen bereiken door huizen te bouwen en scholen en zieken-huizen te laten draaien? Labour wint er tot ieders verbazing de verkiezingen mee van Winston Churchill, die Groot Brittannië succesvol door de oorlog had gesleept.

Clement Attlee (1883-1967) wordt premier en Aneurin Bevan (1897-1960) wordt minister van sociale zaken. In de zes jaar dat Labour dan aan de macht blijft tuigt de laatste een stelsel van sociale voorzieningen op dat onderwijs, zorg en enige sociale zekerheid voor iedere kostwinner biedt. Het is een van de grote vernieuwingen uit de moderne geschiedenis. Naast civiele rechten (op een eerlijk proces) en politieke rechten (om te mogen stemmen) had ieder burger nu ook sociale rechten. Het statusverschil, tussen mensen die genoeg geld hadden om alle zorg voor zichzelf te regelen en mensen die dat niet hadden, verdween. De welfare state maakte dokters-rekeningen, ontslag en intimidatie door hoge heren een stuk minder bedreigend voor gewone Engelsen. Om in de film de mensen er over te horen spreken die er voor het eerst van profiteerden, is een mooie ervaring. Zo dichtbij was de echte armoede dus, er leven nog mensen die het na kunnen vertellen.

Maar ergens halverwege The Spirit of '45 merkt een dokter al op dat Bevan in die eerste jaren van de verzorgingsstaat opeens besluit om de hele gezondheidszorg te nationaliseren. Men had algemeen aangenomen dat lokale gemeenschappen de baas zouden worden over zieken-huizen en vergelijkbare instellingen. Maar de staat nam de touwen in handen. De overdosis aan overheids-invloed biedt de tegenstanders van meet af de kans om terug te vechten en tegen het eind van de jaren zeventig is het zover, dan komt immers Margaret Thatcher aan de macht. Thatcher is voor Loach de verzinnebeelding van het kwaad, hij polemiseert in al zijn werk fel met haar en haar aanhangers, zonder veel tijd te nemen voor bijvoorbeeld onderlinge linkse ruzies of het ten einde lopen van het koloniale rijk en de bijbehorende migratie, wat misschien ook wel bijdroeg aan de teloorgang van de klassieke verzorgingsstaat. Tegen het eind van The Spirit of '45 zie je de bui dan ook al een beetje hangen: het zal wel weer komen door de liberalisering.

Bron: Wiardi Beckman Stichting