Parlementaire markten

31 juli 2009, column van prof.dr. Joop van den Berg

Een volwassen analyse en duiding van om het even welke volksvertegenwoordiging ziet haar niet slechts als een instelling met specifieke bevoegdheden en relaties met de uitvoerende macht. Zulke duiding stelt daarnaast en misschien wel primair de arena van politiek-ideologische tegenstellingen centraal.

Er is echter nog en derde gestalte waarin regering en parlement zich gezamenlijk, manifesteren. Het gaat immers niet alleen om macht en bevoegdheid en zelfs niet alleen om politieke missie en ideaal. Het gaat in de politiek ook steeds om concrete maatschappelijke belangen: het belang van ondernemers of dat van scholen dan wel ziekenhuizen. Het parlement – lokaal de gemeenteraad – heeft te wegen tussen een grote variëteit aan belangen, die allemaal vragen om politieke aandacht. Meestal gaat het om geld, maar het kan ook gaan om erkenning of bescherming. Politieke organen zijn samen dus ook een ‘marktplaats’.

In het wegen – dikwijls: ruilen en verhandelen – van belangen is de politieke ideologie en dus de arena niet altijd beslissend. Op de markt kan men de onderlinge verbindingen zien werken tussen bestuurders (ministers of wethouders) en volksvertegenwoordigers met een zelfde belang als oogmerk. Die hebben met elkaar op hun eigen werkterrein meer liefde gemeen dan met hun partijgenoten in executieve en volksvertegenwoordiging. Hun onderlinge loyaliteiten lopen dwars door partijpolitieke grenzen heen.

Woordvoerders op vooral wat minder ‘sterke’ gebieden als dat van de cultuur zullen, samen met bewindsman of –vrouw, meer dan eens gezamenlijk optrekken, desnoods tegen kabinet of B&W en tegen de politieke meerderheid in. Ooit vormde de landbouw in Kamer en regering (ook ambtelijk trouwens) een volmaakt gesloten circuit, waar voor anderen geen doorkomen aan was.

Het eigenaardige van althans het nationale parlement is, dat dit zijn eigen ‘marktplaats’ liefst een beetje verdonkeremaant of zelfs ontkent. Daarmee geven fracties impliciet toe, dat met hun politieke ideeënleer blijkbaar niet elk vraagstuk kan worden opgelost. Voorts wordt graag een tikje verhuld dat de politieke ideologie zelf vaak al alles heeft te maken met concrete maatschappelijke belangen. Was de sociaal-democratie, bij voorbeeld, ooit niet in de eerste plaats de vertegenwoordigster van de arbeidersklasse?

Men kan politieke organen, de volksvertegenwoordiging in het bijzonder, definiëren als de macht die heeft te wegen (zoals een rechter) tussen diverse belangen die voor haar oog worden bepleit. Volksvertegenwoordigers treden daarbij, individueel of in partijverband, op als de pleitbezorgers. De vergadering als geheel is de arbiter. De vergadering, raad of parlement, mag geen belangen hebben; de leden daarvan juist wel. Daar zijn zij voor gekozen.

Onmiskenbaar zijn onze nationale politieke organen (dat geldt voor heel Europa) het meest ideologisch georiënteerd en dus de politieke arena’s bij uitstek. Voor het gemeentebestuur geldt dat aanzienlijk minder. Daar staan de belangenstrijd en belangenweging veel meer centraal. De Haagse wethouder en latere premier, W. Drees, heeft er nooit een geheim van gemaakt dat echte partijpolitieke debatten, laat staan conflicten, in B&W en gemeenteraad van Den Haag al vóór 1940 tot de zeldzaamheden behoorden.

Ook in het Europese Parlement is, bij gebrek aan een echte politieke arena, de marktplaats de dominante gestalte waarin debat en besluitvorming zijn opgenomen. Dat maakt het nog niet inferieur aan de arena, zoals in Nederland wel eens wordt gedacht. Niet alleen, omdat er weinig inferieurs is aan zorgvuldige weging van belangen, maar ook omdat in het Europese Parlement lobbies niet slechts welkom zijn maar ook professioneel onder controle worden gehouden. Op het Binnenhof wordt dikwijls nogal besmuikt gedaan over lobbies en lobbyisten, maar tegelijk ontbreekt het daar aan professionele gedragsregels.

Wat niet wegneemt dat nu eens ministers en dan weer Europese Commissarissen of wethouders en natuurlijk ook volksvertegenwoordigers al te vatbaar blijken voor de overtuigingskracht van belangengroepen of lobbyisten. Geen ramp, zolang de collegae en de buitenwacht maar blijven opletten.

Dit is deel 3 in een serie van vijf columns die het verkeer van Europees, nationaal en lokaal parlement met zijn respectieve executieve beogen te vergelijken. Deel 1, 'Parlementen juridisch vergeleken', is verschenen op 6 juli  en deel 2, 'Parlementen politiek vergeleken', is op 17 juli verschenen (zie hieronder).

Deze column wordt mogelijk gemaakt door Parlement & Politiek

Andere columns & analyses

• - 

  Politiek verkeer verloopt niet alleen tussen instellingen, maar ook en vooral tussen politieke partijen. Die bepalen de richting van beleid en wetgeving.

• - 

  Joop van den Berg, 17 juli 2009

• - 

  Het dagelijks verkeer tussen regering en parlement wordt doorgaans beschreven met behulp van staatsrechtelijke begrippen. Een politiek stelsel wordt dan aangeduid als ofwel ‘monistisch’ ofwel ‘dualistisch’.

• - 

  Joop van den Berg, 6 juli 2009

• - 

  De EU staat na de recente Europese verkiezingen voor beslissingen die haar activiteiten en betekenis voor jaren bepalen. Het gaat om het al of niet van kracht worden van het Verdrag van Lissabon en de verdeling van de belangrijkste posten in de nieuwe Commissie en het Parlement die beide tot einde 2014 aanblijven. Verder moet dit najaar blijken of het Economisch Herstelplan en het Klimaat en Energieplan van de Unie voldoende effectief en bovendien politiek uitvoerbaar zijn, ook tegenover de niet Europese landen. Tenslotte beslissen de Ieren dit najaar bij referendum over het lot van het Verdrag van Lissabon. 
• - 

  Jan Werts, 16 juni 2009

• - 

  Wie beweert, zoals nog immer door Nederlandse media gebeurt, dat het Europese Parlement weinig in de melk te brokken heeft, is blijkbaar dertig jaar buiten bewustzijn geweest.
• - 

  Joop van den Berg, 12 juni 2009

• - 

  Sinds de jaren vijftig van de twintigste eeuw heeft de samenwerking in achtereenvolgens de EGKS, de (E)EG en de Europese Unie (EU) zich enorm uitgebreid. Dit geldt niet alleen voor de intensiteit waarmee en het aantal terreinen waarop wordt samengewerkt, maar ook voor het aantal deelnemende landen. Hebben we hier economisch ook wat aan gehad, gegeven het feit dat Nederland inmiddels de grootste netto-betaler van de EU is?
• - 

  Marcel de Ruiter, 29 mei 2009

• - 

  Na een aarzelende start zijn de eerste debatten voor de verkiezingen voor het Europees Parlement  (EP) op gang gekomen.  Al is hier al heel wat meer aandacht voor dan tijdens eerdere EP verkiezingen, er blijft een bepaald gevoel van ongemakkelijkheid van de nationale politiek en een  zeker schouder ophalen van de kiezer in zitten;  de  verwachtingen over de opkomst blijven nog steeds somber. Hoe komt dat nou? 
• - 

  Wim Voermans, 27 mei 2009

• - 

  De kredietcrisis heeft geleid tot herwaardering van de economische orde, zoals die in de jaren vijftig vorm kreeg. Volgens Jürgen Rüttgers, minister-president van Noordrijn-Westfalen, is de sociale markteconomie hét Europese antwoord op de crisis.
• - 

  Hanco Jürgens, 8 mei 2009

• - 

  Twee opinies circuleren er over de resultaten van de bijeenkomst van de Europese Raad in Brussel op 19 en 20 maart. Commissievoorzitter José Manuel Barroso zegt dat het een Summit of delivery was ofwel een Top waar knopen zijn doorgehakt. De andere opinie spreekt van een lacklustre Summit, een lusteloze vertoning. 

• - 

  Jan Werts, 4 april 2009

• - 

  De Europese Raad heeft tijdens een speciale bijeenkomst getracht gevaarlijke onenigheid te bezweren over de economische crisis. Op zondag 1 maart deden de staatshoofden en regeringsleiders in Brussel de belofte van ‘gezamenlijk optreden op een gecoördineerde manier’. Maar een echt gezamenlijk Europees plan van aanpak komt er niet.

• - 

  Jan Werts, 17 maart 2009

• - 

  Wie de Conferentie van Versailles, negentig jaar geleden, vergelijkt met de jongste Europese Raad in Brussel, kan moeilijk anders dan sterke vooruitgang zien. Europa heeft blijkbaar toch geleerd van de verschrikkingen van twee wereldoorlogen.

• - 

  Joop van den Berg, 15 januari 2009

• - 

  De EU heeft het roerige jaar 2008 afgesloten met een ambitieus drievoudig akkoord over het Verdrag van Lissabon, een aanpak van het klimaat en energieprobleem en een economisch herstelplan. Het is opmerkelijk hoe soepel en besluitvaardig de Europese Raad hier opereerde.

• - 

  Jan Werts, 14 januari 2009

• - 

  Nu al zeurt het CDA achter de hand dat het vanaf 2009 weer een partijgenoot wil zien als Nederlands lid van de Europese Commissie. Erg voorbarig en vooral erg onverstandig.

• - 

  Joop van den Berg, 22 december 2008

• - 

  In de kredietcrisis werd getracht het begrip 'vertrouwen' te revitaliseren. Begrijpelijk, pas als het donker wordt, worden de sterren zichtbaar. Zo rijst ook de ster van vertrouwen.

• - 

  Ed d'Hondt, 8 december 2008

• - 

  Ierland stribbelt nog wat tegen, maar de Europese Grondwet-nieuwe-stijl (het Verdrag van Lissabon) lijkt er toch te gaan komen. De enige vraag lijkt nog: wie gaat het de Ieren vertellen?

• - 

  Wim Voermans, 24 november 2008

• - 

  Ook al is het niet dankzij de supranationale organen, toch is de EU in de financiële crisis effectief opgetreden, dankzij de Franse voorzitter van de Europese Unie. Zulk voorzitterschap zou echter geen halfjaarlijkse gok moeten zijn zoals nu.

• - 

  Joop van den Berg, 24 oktober 2008

• - 

  Kabinet en Kamermeerderheid hebben een prachtkans gemist om parlement en bevolking meer vertrouwd te maken met Europese Unie en Europese wetgeving.

• - 

  Joop van den Berg, 10 oktober 2008

• - 

  Hans van Baalen ambieert het voorzitterschap van de liberale democraten in het Europees Parlement. De daarmee gepaard gaande discussie over het dubbelmandaat laat eens te meer de Nederlandse depreciatie van het Europees Parlement zien.

• - 

  Wim Voermans, 14 augustus 2008

• - 

  Het Nederlandse parlement heeft na het verdrag van Lissabon nog minder over Europa te vertellen dan daarvoor. Dat is niet uit te leggen.

• - 

  Wim Voermans, 4 augustus 2008