Ierland & Brexit

Nu de meeste lidstaten zich geleidelijk aan heropenen na maanden van COVID-19 lockdown, maakt de Europese Unie zich op voor een rendez-vous met een oude bekende: Brexit. Nog altijd is het onduidelijk hoe precies het VK de EU zal verlaten na de transitieperiode en wat de politieke en economische gevolgen van een eventuele no deal Brexit gaan zijn. Ook voor Ierland staat er flink wat op het spel want weinig landen zijn zo innig verweven als het Verenigd Koninkrijk en Ierland.

Gedurende de uitgesponnen en complexe Brexit-onderhandelingen gaf de Ierse overheid prioriteit aan vier zaken: de gevolgen van Brexit voor handel en economie; de grens tussen Ierland en Noord-Ierland en de gevolgen voor Goede Vrijdagakkoord van 1998; de Common Travel Agreement; en de toekomstige rol van Ierland binnen de Europese Unie. Het uitgangspunt van Ierland was van meet af aan duidelijk: het is een open, op handel gerichte economie die profiteert van lidmaatschap van de Europese Unie, en Brexit vormt een potentieel gevaar dat zoveel mogelijk moet worden ingedamd.

Maar na meer dan drie jaar onderhandelen is de angst voor dat gevaar nog altijd niet geweken.

Zonder twijfel zal de economie van Ierland zwaar getroffen worden door een no deal Brexit. Het Verenigd Koninkrijk is één van de voornaamste handelspartners van Ierland (in 2015 exporteerde Ierland 17% van zijn goederen en diensten naar het VK) en de afwezigheid van een akkoord zou die handel stevig onder druk kunnen zetten. Politiek gezien interessant is het feit dat de mogelijke gevolgen van Brexit sterk wisselen per regio in Ierland. Hoofdstad Dublin (en het zuidoosten meer in het algemeen) kan met zijn grote technologiebedrijven en farmaceutische industrie Brexit optimistisch tegemoet kan zien. Het zou misschien zelfs kunnen profiteren van een toegenomen aantrekkelijkheid van Dublin ten opzichte van Londen. Maar het vooruitzicht voor exporteurs in de voedselindustrie in andere delen van het land is aanzienlijk minder rooskleurig. Zo maakte het VK deze week zijn geplande importtarieven bekend voor het geval er geen handelsafspraak met de EU wordt bereikt. Exporteurs van rundvlees vrezen uit de belangrijke Britse markt te worden geprijsd. Ook Ierse vissers hebben veel te verliezen wanneer het VK de toegang tot zijn wateren zou afsluiten. En de Ierse consument lijkt zich op te moeten maken voor hogere prijzen (in 2015 kwam 41% van het door Ierland geïmporteerde voedsel uit de VK).

Naast de economische consequenties zijn ook de gevolgen voor de relatie tussen Ierland en Noord-Ierland natuurlijk van groot belang. De Europese Unie heeft een actieve rol gespeeld in het doorlopende vredesproces sinds de Goede Vrijdagakkoorden van 1998. Maar de onderliggende spanningen tussen Protestanten en Katholieken sluimeren nog altijd. Een grens tussen Ierland en Noord-Ierland – in wat voor hoedanigheid dan ook – zou, zo is de vrees, gepaard kunnen gaan met een toename van sektarisch geweld. En wat gebeurt er wanneer de uit Europese structuurfondsen gesubsidieerde projecten in Noord-Ierland op en de grens tussen Ierland en Noord-Ierland hun financiering verliezen?

Toch had deze onderliggende economische en sociale onzekerheid maar weinig invloed op de meest recente parlementsverkiezingen in Ierland. De Brexit-onderhandelingen hielden de minderheidsregering van Fine Gael-leider Leo Varadkar lange tijd indirect op de been, en vrijwel direct nadat bekend was geworden dat het VK de EU definitief zou gaan verlaten riep Varadkar nieuwe verkiezingen uit voor 8 februari 2020. Tijd voor een nieuw mandaat, zo was het plan, maar zijn campagneboodschap van leiderschap rondom Brexit en langdurige economische groei was maar weinig succesvol. Brexit bleek helemaal geen campagnethema en zowel Fine Gael als Fianna Fáil – gedoogpartner in de regering van Varadkar – moesten het afleggen tegen Sinn Féin, de links-nationalistische partij onder leiding van Mary Lou McDonald. Die partij voerde een effectieve campagne voerde rondom thema’s als woningnood en wachtlijsten in de gezondheidszorg, en wist een grote meerderheid van met name de jongere kiezers aan zich te binden. Alle drie deze partijen kregen ongeveer evenveel zetels en in de coalitieformatie die volgde – en die nog altijd gaande is – lijken de centrumrechtse Fine Gael en Fianna Fáil wederom tot elkaar veroordeeld (Fine Gael heeft samenwerking met Sinn Féin uitgesloten en ook Fianna Fáil staat zeer sceptisch ten opzichte van de partij van McDonald).

De Brexit-onderhandelingen die in de komende maanden volgen komen dan ook op een precair moment voor Ierland. De regering van Varadkar is al maandenlang demissionair en wanneer er een nieuw regeerakkoord komt tussen Fine Gael, Fianna Fáil en de Green Party (want dat is waar het er op dit moment naar uitziet) dan zal Taoiseach Varadkar voor de komende twee jaar worden opgevolgd door Micheál Martin, leider van Fianna Fáil. Fianna Fáil geniet veel steun onder boeren en voedselproducenten buiten Dublin en het zal misschien zijn eigen accenten willen leggen op een eventueel handelsakkoord. Daarbij komt dat een toekomstige regering zich in eerste instantie zal zich willen richten op het herstel van de economisch zware gevolgen van COVID-19 (de Central Statistics Office schatte de werkloosheid in April op liefst 28,2%), wat ten koste kan gaan van de politieke bandbreedte die het aan de Brexit-onderhandelingen kan besteden.

Op de langere termijn is de strategie van Ierland duidelijk. Het zal waar mogelijk zijn economie proberen te diversifiëren en zijn handelsafhankelijkheid van het VK proberen af te bouwen. De Brexit-tropenjaren hebben Ierland steviger aan de Europese Unie verbonden. Maar de onzekerheid op de korte termijn is nog altijd aanzienlijk. Niet voor de eerste keer in hun lange en vaak moeizame gezamenlijke geschiedenis ondervindt Dublin de gevolgen van wat er in Londen is besloten.

Dr. Martijn Schoonvelde is universitair docent politicologie aan University College Dublin.