De Europese Green Deal: Hoge ambities, maar een lange weg te gaan

Europa’s ‘Man-op-de-maan-moment’. Zo typeerde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen de Europese ‘Green Deal’ die afgelopen week werd gepresenteerd. Aan grote woorden geen gebrek; de naam van het pakket maatregelen om klimaatverandering tegen te gaan refereert aan de beroemde New Deal van president Franklin D. Roosevelt. Door de hyperbool van Von der Leyen en de historische verwijzing in de naam van het klimaatpakket, probeert de Commissie momentum te creëren. Momentum om de lidstaten en het Europees Parlement achter de aanpak van klimaatverandering te krijgen. De moeizame Europese Top van 12 en 13 december en de klimaatconferentie in Madrid laten echter zien dat er nog een lange weg te gaan is. De Commissie zet hoog in en heeft haast, maar zowel de Europese als de mondiale realiteit voorspelt een zwaar traject.

De Green Deal in het kort

De Europese Green Deal is een pakket voorstellen om de EU uiterlijk in 2050 klimaatneutraal te maken en raakt aan zo goed als alle sectoren van de Europese economie. Frans Timmermans zal een team van vijf eurocommissarissen leiden die allen betrokken zullen zijn bij de omzetting van de Green Deal in concrete maatregelen. Naar schatting zal de Deal 260 miljard euro per jaar kosten aan extra investeringen. Ter vergelijking: de hele Europese begroting voor 2020 is op dit moment vastgesteld op 153,6 miljard euro. De klimaatmiljarden moeten vooral uit de Europese Investeringsbank en private investeringen komen. Om de zwakkere landen en gebieden in deze transitie te helpen zal er een transitiefonds van 100 miljard euro worden opgetuigd.

Er zijn enkele in het oog springende, fundamentele voorstellen. Zo wil de Europese Commissie 75% van het transport van de weg verplaatsen naar spoor en water. De Europese staalindustrie moet in 2030 CO2-neutraal, alle verpakkingen moeten te recyclen zijn, er moet een Europese CO2-heffing aan de buitengrens komen voor import, en voor gemotoriseerde voertuigen wil de Commissie een kilometerheffing in heel Europa. Bovendien wil men een hervorming van de emissiehandel, miljoenen huizen renoveren, evenzoveel bomen planten en landbouwsubsidies hervormen naar maatstaven van duurzaamheid. Einddoel is een klimaatneutraal Europa in 2050. Een uitgebreid overzicht van maatregelen is te lezen op de website www.europa-nu.nl.

De Green Deal is als samenhangend pakket geïntroduceerd, maar zal in afzonderlijke actieplannen, wetsvoorstellen en strategieën moeten worden omgezet. Elk onderwerp zal zijn eigen besluitvormingstraject hebben en door zowel de EU-lidstaten als het Europees Parlement moeten worden goedgekeurd. Die klus is niet van vandaag op morgen geklaard. Daarom is de verwachting dat de Green Deal hét centrale onderwerp van vijf jaar Commissie-von der Leyen zal worden.

Beren op de weg

Dat de Green Deal een succes zal worden, staat absoluut niet vast. Er zijn zowel in de EU als daarbuiten verschillende ‘beren op de weg’ waar de Commissie rekening mee moet houden bij het behalen van haar ambitieuze doelstellingen.

Het voornaamste obstakel kwam zojuist al ter sprake: elk voorstel kent zijn eigen besluitvormingstraject. Dat zal een proces van lange adem worden, zo beaamde verantwoordelijk Commissaris Frans Timmermans zondagmiddag al in het tv-programma Buitenhof. Hij noemt de Green Deal een ‘spoorboekje’ dat de Commissie zal gebruiken in de onderhandelingen over aanpak van klimaatverandering. Bij elk onderwerp zal er verzet van één of meerdere lidstaten zijn. We hebben de afgelopen maanden bijvoorbeeld al gezien hoe gevoelig de hervorming van de landbouw in Nederland ligt. Een ander voorbeeld is Polen, dat nog steeds verslaafd is aan de winning en het gebruik van steenkool. Tegelijk is Frankrijk een warm pleitbezorger van kernenergie, maar zijn andere lidstaten huiverig voor die optie. Zo heeft elk onderwerp tegengestelde belangen onder lidstaten, om van belangen van burgers, bedrijven en boeren nog maar te zwijgen. Het zal voor de Commissie moeilijk zijn om in al deze onderhandelingen het gevoel van momentum te bewaren. Het lijkt dan ook onvermijdelijk dat onderdelen van de Green Deal zullen sneuvelen of zullen afzwakken in een waterig compromis.

Daarnaast zijn er mondiale uitdagingen voor de Green Deal. De internationale klimaat- en milieupolitiek kenmerkt zich al jaren door hoge verwachtingen en grote teleurstellingen. Zo moest het akkoord van Parijs een mijlpaal in de aanpak van de klimaatverandering zijn, maar hebben de Verenigde Staten nog voor de inwerkingtreding van ‘Parijs’ laten weten het akkoord te zullen verlaten. Tegelijk wordt Brazilië, een opkomende economie, geleid door een president die de massale ontbossing van de Amazone eerder toejuicht dan tegengaat. De laatste jaren neemt ook wereldmacht China een afwachtende houding aan. De EU kan met de Green Deal de leidende rol in de wereld op zich nemen als het gaat om klimaataanpak, maar als andere grootmachten achterblijven zal dit slechts een druppel op een gloeiende plaat zijn. De uitstoot van de EU is immers maar 9% van het mondiale totaal. De uitkomst van de klimaatconferentie van Madrid laat wat dat betreft weinig positiefs zien: de EU wenste daar een mondiaal akkoord over CO2-emissiehandel, maar dat werd niet bereikt. Belangrijke beslissingen schuiven de wereldleiders vooruit naar de Klimaatconferentie van Glasgow volgend jaar. Dan is het akkoord van Parijs in werking getreden en moeten de wereldleiders tot nieuwe, concrete plannen komen. Die conferentie zal een belangrijke graadmeter voor de EU worden. Voor die tijd zal de EU vanuit het perspectief van de Green Deal zijn positie op het wereldtoneel moeten bepalen.

Kansen

De Green Deal biedt ondanks de beren op de weg kansen voor de EU. De lidstaten hebben zich, het verzet van Polen ten spijt, bij de afgelopen EU-top unaniem geschaard achter de ambitie van een klimaatneutraal Europa in 2050. Mocht het de lidstaten lukken om de neuzen dezelfde richting op te houden, kan de Green Deal zorgen voor een innoverende EU die zichzelf opnieuw uitvindt als continent dat voorop loopt in de wereld. De Green Deal zou ook voor een hernieuwde betekenis van Europese samenwerking kunnen zorgen. Voorwaarde is dan wel dat de lasten eerlijk verdeeld worden, anders zal de Green Deal de EU verder vervreemden van burgers. Ook dat is een puzzel die gelegd zal moeten worden.

Zover is het echter nog lang niet. De ambitie van de Green Deal is prijzenswaardig, maar de internationale klimaatpolitiek laat zien dat ambities steeds weer gepaard gaan met tegenslagen. Het is de Europese Commissie menens, maar alles hangt af van de concrete stappen die de komende maanden en jaren gezet gaan worden. De eerste horde is al komend voorjaar, als de Commissie met de Europese klimaatwet komt en de eerste voorstellen om de staalindustrie te hervormen presenteert. Zal het momentum van het Europese ‘man-op-de-maan-moment’ dan nog bewaard zijn?

Edgar Hoedemaker is projectmanager bij PDC en in die functie verbonden aan het Montesquieu Instituut als eindredacteur van de Hofvijver.