N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Uitslag Europese verkiezingen 2024: begin van een nieuw tijdperk?
2024 was een verkiezingsjaar met verschuivingen in de samenstelling van het Europees Parlement (EP) en het aantreden van een nieuwe Europese Commissie, waarvan moet blijken hoe beide in de praktijk zullen opereren.
Over de wetgevende arbeid van het EP kunnen we kort zijn. Daarvoor was weinig tijd. De agenda’s doorlopend vallen alleen op de stemmingen over het Asiel- en Migratie Pact - na jaren van gedoe in de Raad met name – en het debat over de Midterm Review en de begroting 2025.
De beoogde nieuwe commissie voorzitter, Ursula von der Leyen, legde in juli – na gesprekken met de belangrijkste fractievoorzitter – een uitgebreid pakket maatregelen voor aan het EP . Teveel om hier op te noemen. We zullen de komende jaren zien wat daarvan terecht komt. Ze slaagde met haar ‘Europa’s Keuze’ voor het examen.
Opvallend was wel de nipte uitslag. Von der Leyen haalde volgens Politico niet meer dan 54% van de stemmen. Dat was vijf jaar eerder nog 65%. Ter vergelijking: Romano Prodi verwierf in 1999 87%. De fors gewijzigde samenstelling van het EP was daar debet aan maar ook een flink aantal afvalligen in de fracties die steun voor haar hadden uitgesproken.
In november, bij de stemming over de gehele nieuwe Commissie, werd ook een laagterecord bereikt. De herbenoeming van Von der Leyen kwam tot stand via de klassieke coalitie van christendemocraten (EVP), sociaaldemocraten (S&D) en Renew, de liberalen, maar bij de hoorzittingen van de individuele kandidaat commissarissen , die onze Wopke Hoekstra overigens probleemloos overleefde, wilde de EVP de Italiaanse kandidaat Raffaele Fitto doordrukken. Hij behoort tot de partij van premier Meloni, die geen lid is van de EVP familie maar van de rechtse ECH (European Conservatieven en Hervormers).
De S&D fractie had daar grote moeite mee. Door te dreigen de Spaanse socialistische kandidaat Teresa Ribera voor een vicevoorzitterschap te blokkeren kreeg de EVP haar zin. De S&D fractie bond in. Het deed me denken aan 2004 toen de toenmalige fractie van de PES – de sociaaldemocraten - bereid bleek tegen de Commissie als geheel te stemmen als de toenmalige Italiaanse kandidaat Rocco Buttiglione niet werd teruggetrokken. Die was omstreden vanwege zijn conservatief katholieke opvattingen over onder meer homoseksualiteit.
De socialistische commissiekandidaten sputterden tegen maar de fractie hield de poot stijf en Barroso trok de kandidatuur vlak voor de stemming in. Het was eenmalig. Wat dit jaar gebeurde is meer het gebruikelijke ritueel bij de hoorzittingen – uitruil van ´omstreden´ kandidaten.
Meest opvallend in 2024 was toch wel de winst van radicaal rechts bij de verkiezingen - ofschoon niet helemaal onverwacht gegeven nationale electorale trends. Pogingen van onder meer Viktor Orban om een grote rechtse fractie te vormen mislukten mede vanwege verschillen in appreciatie van de oorlog in Oekraïne. Orban richtte met Marie Le Pen (en Geert Wilders) de fractie van de Patriotten op. De ECH – een bestaande fractie- behield als kern de PiS uit Polen en de partij van Meloni.
De AfD ( Alternative für Deutschland), de winnaar in Duitsland, belandde in kleine fractie ESN (Europa van de Soevereine Naties). Om Patriotten en ESN werd een ‘cordon sanitaire’ gelegd. Bij de verdeling van de baantjes in het EP werden ze gepasseerd.
Dat gold dus niet voor Meloni en de ECH ofschoon de fractie tegen von der Leyen had gestemd. De vriendelijke bejegening van de ´Broeders van Italië´ door de EVP heeft ongetwijfeld te maken met het feit dat Meloni premier is en sancties tegen Rusland steunt. Ook zou de EVP de deur open willen houden naar rechts en deals niet uitsluiten.
Dat laatste zou cijfermatig overigens niet eenvoudig zijn. Tenminste, wanneer Renew (77 zetels) en de fracties van de sociaaldemocraten (136 zetels) en de Groenen (53) zetels) zich daartegen in hun geheel zouden opstellen. Voor belangrijke besluiten zijn immers minimaal 361 stemmen nodig.
In CDU kring zou men niet al te enthousiast zijn over Beierse CSU voorman Weber. Maar het blijft zeer de vraag of de traditionele coalitie van EVP, S&D en Renew, nu nog 401 zetels bij elkaar, goed blijft functioneren. Door teveel geflirt van EVP met uiterst rechts zou die wel eens kunnen breken.
De derde fractie in het EP van de Patriotten (84 zetels) wil vooral aan de slag om de EU van binnen uit radicaal te hervormen. Geen exits dus. De EVP stemde overigens al voor een motie van ESN om rond de EU een hek aan te leggen.
De Green Deal zou wel eens het slachtoffer kunnen worden van de nieuwe verhoudingen – en het electorale gevecht in veel lidstaten. Het nieuwe EP zwakte reeds de ontbossingsrichtlijn af. EVP voorzitter Weber zette recent de aanval in op het uit faseren van benzine auto’s. Duitse belangen!
Ook al heeft het pro-Europese midden redelijk stand gehouden in juni, het oogt minder stabiel. Door nationale belangentegenstellingen binnen de fracties – zie de afvallers bij de verkiezing van Ursula von der Leyen – en mogelijkheden voor samenwerking over rechts.
Het EVP heeft de sleutel in handen maar liberalen, groenen en sociaaldemocraten zouden een à la carte opstelling van Weber c.s. kunnen ondermijnen door zich minder coöperatief op te stellen.
Maar dat druist misschien teveel in tegen de traditionele hang naar cohesie in de politieke strijd met Raad en Europese Commissie. Ben benieuwd hoe we het speelveld in 2029 zullen beoordelen.