De laatste Europese Top van Mark Rutte

Er komt geen Europese banencarrousel die de leiders maandenlang bezig houdt, zoals voorheen na de Europese verkiezingen. Europa lag dan langdurig plat. Ondanks de tegenstemmen van de populaire Italiaanse minister-president Giorgia Meloni en de Hongaarse leider Viktor Orbán, presenteren de leiders toch Commissievoorzitter Dr. Ursula von der Leyen (65) bij het Europees Parlement voor een tweede termijn tot 2029.

Zoals in mijn vorige analyse beschreven wordt het op 18 juli in Straatsburg nog wel spannend of de Duitse vrouwenarts en bovendien econoom de vereiste meerderheid van 361 zetels op de 720 haalt. Zo nee, dan moet de Europese Raad een andere kandidaat tevoorschijn toveren.

Dat het zover komt is niet waarschijnlijk. Von der Leyen werkt al maanden samen met de rechtse Italiaanse regeringsleider bij het beperken van de migrantenstroom naar de Italiaanse stranden.

Bij zijn vertrek uit de Europese Raad wees Rutte op het qua migranten gunstige gevolg van het vergelijkbare akkoord van vorige zomer met haar, met de president van Tunesië en de Commissievoorzitter (zie de foto van de Raad EU). “Dat begint nu te werken; belangrijk is de vergelijkbare afspraak die nu met Egypte gemaakt wordt”.

Honoreert een deel van Meloni’s partij, Fratelli d’Italia de werkrelatie met von der Leyen door in Straatsburg voor haar te stemmen? Precies als deze Italianen beloofde von der Leyen’s Europese Volkspartij, EVP (met BBB, CDA, NSC) een fundamentele verandering van het migratiebeleid en won zodoende de Europese verkiezingen. Neem maar aan dat von der Leyen bij de verdeling van de belangrijkste portefeuilles in de nieuwe Commissie Italië als derde grootste EU-land niet vergeet

“Wij moeten er wel voor zorgen dat ook Italië er bij hoort”, waarschuwde Rutte in Brussel na afloop van de top. Hij respecteert de Italiaanse minister-president, zegt Rutte. De premier erkent “dat veel politici nu eenmaal vinden dat zij niet hoort bij de brede midden-coalitie van christendemocraten, sociaaldemocraten en liberalen die de EU regeert”. Rutte verwacht ook niet dat de rechtse ECR (Europese Conservatieven en Hervormers) waar Meloni in Straatsburg bij zit, komende jaren bij die centrumgroepen zal aanhaken.

Met het oog op Italië belooft von der Leyen nu de Europese Raad een “innovatieve oplossing” bij de strijd tegen de illegale migratie met bovendien meer aandacht voor het opvangen in landen buiten de EU. Vijftien regeringen, waaronder de Nederlandse hadden dit haar per brief nadrukkelijk gevraagd. Op de bij de Europese verkiezingen fors verzwakte groenen - vorige keer nog haar medestanders - kan von der Leyen met deze aanpak nu niet meer rekenen.

Voorzitter van de Europese Ministerraad Buitenlandse Zaken en Hoge EU Vertegenwoordiger in het Buitenland, wordt de liberale premier van Estland, Kaja Kalas (47). Zij volgt de Spaanse sociaaldemocraat Joseph Borrell op. Kalas was graag secretaris-generaal van de NAVO geworden. Zij heeft het moeten afleggen tegen onze Rutte

De in de zuidelijke EU populaire (maar in Nederland onbekende) sociaaldemocraat António Costa (62) wordt voor 2,5 jaar voorzitter/president van de Europese Raad en van de Eurotop, dat is het beraad van de landen met de euro. Hij treedt op 1 december aan. De destijds meermalen herkozen burgemeester van Lissabon moest als premier vorig jaar aftreden wegens fraude rond een lithiummijn. Costa is tot nu toe slechts verhoord als getuige. Hij heeft een Indiase vader, geboren in Goa, destijds een Portugese kolonie

“Hij is een echte diplomaat, met tonnen ervaring. Na acht jaar Europese toppen kent iedereen hem en geniet hij veel steun over de Europese partijgrenzen heen. Hij is geen ideoloog maar een pragmaticus. Hij is dol op het oplossen van moeilijke puzzels, letterlijk en figuurlijk”. Dat zegt David Dinis, commentaarschrijver van de Portugese krant Expresso, in het Vlaamse dagblad de Standaard van 29 juni.

Belangrijk verschil met zijn voorganger, de Belg Charles Michel, is de verwachting dat Costa niet de rivaal wordt van de Commissievoorzitter. Denk aan Sofagate, toen Michel toeliet dat de Commissievoorzitter op afstand moest plaats nemen van de Turkse president Erdogan.

Von der Leyen en Costa moeten samen de weeffout omzeilen in de Europese verdragen waardoor sinds 2009 twee kapiteins de EU-tanker besturen. Von der Leyen zegt al uit te zien naar de komst van de Portugees.

Foto: Raad van de EU.

Vijf topfuncties telt de Europese Unie en vanaf dit najaar zit voor het eerst bij vier daarvan een vrouw achter de knoppen. Vanaf links Roberta Metsola, de Maltese voorzitter van het Europees Parlement, Ursula von der Leyen waarschijnlijk tot 2029 Commissievoorzitter en Kaja Kalas, nu nog minister-president van Estland en per 1 december in Brussel de EU-Minister van Buitenlandse Zaken, officieel de Hoge Vertegenwoordiger. Ontbreekt hier Christine Lagarde, president van de Europese Centrale Bank, niet aanwezig in de Europese Raad omdat het niet over de euro ging.

Het onvoorziene besluit van president Macron om tussentijds parlementsverkiezingen uit te schrijven was de onzichtbare olifant in de vergaderzaal. Niemand begon er over omdat men weet dat zou Marine Le Pen’s Rassemblement National (RN) op 7 juli de meerderheid veroveren, dan meteen ook de EU van kleur verschiet. Na Italië en diverse kleinere landen waaronder Nederland, komt eurosceptisch rechts dan in het zowat belangrijkste land van Europa eveneens aan de macht.

Macron, hoewel weinig populair in Frankrijk, blijft ook dan hoogstwaarschijnlijk aan tot 2027 (niet herkiesbaar) en de president doet altijd zelf defensie en buitenlandse zaken. Toch kan een kabinet met als premier het jeugdige RN fenomeen Jordan Bardella (28) via de landsbegroting Macron kortwieken. Verder raakt het anders leidende Frans/Duitse duo in de Europese Raad dan verlamd.

Net als het kabinet-Schoof willen de rechtse Fransen fors snijden in de uitgaven van de EU en de migratie effectief beperken. De discussie over de begroting-2025 (200 miljard plus 71,8 miljard leningen voor het coronaherstelfonds) start na de vakantie.

Door Rusland bedreigd Polen en de Baltische staten willen daar met Europees geld een enorme versperring bouwen. “Uitgesloten” aldus de sociaaldemocratische bondskanselier Olaf Scholz en dit met instemming van Rutte. “Nein”, zei Scholz bovendien botweg tegen de vereiste miljarden EU-investeringen om aan de NAVO-vereisten te voldoen. “Defensie is een taak van de afzonderlijke landen zelf”, betoogt de Duitse leider.

De leiders van met name Polen, Griekenland, Denemarken en Estland reageerden, gezien de urgentie van actie, geschrokken, aldus een insider.

De komst van euro-obligaties, waarbij het aflossingsrisico over de EU-27 wordt uitgesmeerd, wees Scholz al eerder af. Dit tot blijdschap van de vijf andere zuinige landen: Denemarken, Finland, Nederland, Oostenrijk en Zweden. Maar nu bepleiten de zuidelijke en oostelijke landen, het creëren van Europese schulden via wat eufemistisch defensie-obligaties heet.

Scholz en Rutte, wijzen ook die zonder meer af. “Euro-obligaties, al noem je ze dan defensie-obligaties, zijn een grote stap naar verdere Europese integratie en daar ben ik tegen”, zei de Nederlandse premier bij zijn vertrek uit Brussel.

Scholz en Rutte wijzen er op dat zeventig miljard extra voor militaire projecten beschikbaar komt, zouden alle Europese NAVO-landen voldoen aan het minimum van twee procent van hun welvaart (BBP) voor het leger. Volgens von der Leyen heeft Europa komende tien jaar wel 500 miljard nodig voor defensie. De Duitse Commissievoorzitter neigt overigens wel naar gedeeltelijke financiering uit de EU-pot.

Rutte, hoewel aankomend secretaris-generaal van de NAVO, sprak van “felle discussies” hierover in de vergadering. Hij verwacht dat dit diepgaand meningsverschil de kop blijft opsteken. Deze klassiek Nederlandse opstelling, vierkant achter het machtige Duitsland, juist bij zijn afscheid van de Europese Raad, wordt hem in diverse andere hoofdsteden niet in dank afgenomen.

Deze discussie brandde los bij het vaststellen van de Strategische Agenda voor de rest van de twintiger jaren van de Europese Raad. Prioritair is de vereiste versterking van ons bedrijfsleven tegen de Chinese en Amerikaanse overmacht. Een opmerkelijke pragmatische pas op de plaats geldt voor de Green Deal (per 2050 een klimaatneutraal Europa), aldus een insider bij het beraad

Voor de tweede keer sinds de inval van Rusland zat president Volodymyr Zelenski van Oekraïne op 27 juni in Brussel aan de ronde tafel. “U bent hier thuis”, zo verwelkomde voorzitter Michel de hoge gast. Vlak voor de top startte de Europese Raad van Ministers de officiële onderhandelingen over toetreding van het land – en van het kleinere buurland Moldavië - tot de EU.

“Rusland mag niet zegevieren”, zo staat in de Raadsconclusies. EU en Kiev tekenden een (niet-juridisch bindend) akkoord voor wederzijdse bijstand: militair, financieel-economisch, voor heropbouw, en humanitair. Zelenski toonde zich dankbaar, maar vraagt tegelijk (weer) om meer geld, meer wapens en humanitaire steun

Het geografisch middelpunt van de EU, jarenlang in Luxemburg gelegen maar door de uitbreiding opgeschoven naar het oosten, gaat ook qua politieke opvattingen alsmaar verder oostwaarts, zo leert bovenstaand verloop van de top. Dat zal qua maatschappijvisie te zijner tijd nog meer gaan tellen. En wel omdat de bevolking daar minder vrijzinnig is, bovendien minder welvarend, terwijl die mensen wel heel ver van hun Europese hoofdstad Brussel leven, wat ook telt.

Complimenten voor de Europese leiders die deze keer in slechts drie weken hun vijfjaarlijkse tableau de la troupe schetsten. Met voortaan vier vrouwen op de vijf Europese topfuncties! Het effectief opererend Raadsvoorzitterschap van België ligt komende zes maanden bij EU-kritisch en Rusland-vriendelijk Hongarije. Hoe zal dat aflopen?

Dr. Jan Werts is journalist en publicist en promoveerde in 1991 op een dissertatie over de Europese Raad. Hij is voor het Montesquieu Instituut de vaste correspondent in Brussel.