N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Balanceren op het scherpst van de snede: vrouwelijke politici in de celebrity culture
Kortgeleden ontstond er in de westerse media een rel rond Sanne Marin, de sociaal-democratische premier van Finland die bij haar aantreden in december 2019 juichend was binnengehaald als beloftevol blijk van vrouwenemancipatie: de zoveelste in de Noord-Europese landen. Bij zaken van levensbelang als de oorlog in Oekraïne en de klimaat- en energiecrisis valt de kwestie in het niet. Toch verdient zij de aandacht, omdat zij symptoom is van een diepergaand probleem: de systematische onderschatting van vrouwen in de politiek. Het is paradoxaal dat met name sinds de millenniumwisseling er enerzijds een proliferatie is van vrouwelijke politici en politieke leiders – dit laatste vooral in Noord- Europa, inclusief de Baltische Staten – en er anderzijds nog steeds een onderwaardering van vrouwen op dit terrein bestaat.
Inhoudsopgave van deze pagina:
Op zichzelf lijkt de aanleiding voor de commotie weinig spectaculair: Sanne Marin zou zich vrijmoedig op een feestje hebben gedragen, door onder meer ‘onbehoorlijk’ te dansen. Haar optreden werd gefilmd en op sociale media gezet. Van het eerste was ze zich bewust, het laatste was volgens haar eigen zeggen niet haar bedoeling. Marin is een jonge mooie vrouw, 36 jaar oud, die ook nog eens goed kan dansen. Op YouTube is te zien hoe ze plezier heeft te midden van leeftijdgenoten. Het lijkt allemaal nogal onschuldig.1 Maar het gebeuren heeft een diepere laag. Als je de berichtgeving rondom het dansavondje leest, vallen enkele zaken op: degenen die er geen moeite mee hebben wijzen erop dat Marin toch zelf mag weten wat ze in haar eigen tijd doet. Hebben politici en zelfs premiers dan geen recht op privacy? Feministen uit allerlei landen verklaarden zich solidair met haar en beschouwen de ophef als het zoveelste bewijs dat ervoor vrouwelijke politici een dubbele standaard bestaat. Tegenstanders beweren, zonder bewijs, dat er bij Marin wél sprake van opzet was bij het naar buiten brengen. Haar motivatie hiervoor zou dan gelegen zijn in het gebrek aan jonge leden van de sociaal-democratische partij in Finland (een euvel waarmee ook een aantal zusterpartijen kampt). Het zou gaan om een mediastrategie om jongeren bij de komende parlementsverkiezingen in april aan zich te binden.
Marin kreeg veel solidariteitsbetuigingen, maar in Finland viel haar optreden ook bij partijgenoten en bij een breder deel van het publiek niet in goede aarde. Volgens een Finse sociologe, Taina Meriluoto, is slechts ten dele sprake van een genderkwestie en gaat het meer om kritiek op gedrag dat niet ‘des premiers’ zou zijn, noch reclame voor het land. Feministen wijzen op het dansen van de presidenten Boris Jeltsin (in 1996) en Barack Obama (in 2007, toen nog kandidaat en in 2016), dat aanzienlijk positiever werd ontvangen.2 Meriluoto stelt daartegenover dat Finnen weliswaar niet preuts zijn – bloot in de sauna is geen probleem – maar dat ze moeite hebben met ‘ordinair’ gedrag van politici in de openbaarheid. In het recente verleden zagen mannelijke politici die in dat opzicht over de schreef gingen zich gedwongen het veld te ruimen. Marin gaf toe alcohol te hebben gebruikt en onderging een drugstest onder druk van een parlementariër uit de Centrumpartij, welke deelneemt aan haar kabinet. De uitslag was negatief, maar de affaire op zich was in de ogen van velen schadelijk en vernederend voor het imago van haar zelf en haar ambt.3
En inderdaad kwamen tijdens het gebeuren het onder de oppervlakte altijd bestaande moralisme en seksisme naar boven: ze had zich in oktober 2020 in décolleté vertoond in een modetijdschrift4 en erger, ze gaf een slecht voorbeeld aan haar vier jaar oude dochter, zo luidden klachten, aldus berichtgeving in de media. Vergeten was de gunstige publiciteit rond haar optreden in de coronacrisis, over haar ruimhartige solidariteit met de Oekraïners, ook blijkend uit wapenleveranties en over haar aanvraag van het Finse lidmaatschap van de NAVO. Als Marin niet in staat was om haar omgang met de media goed ter hand te nemen, was ze dan überhaupt wel geschikt als premier? Kortom, men schreef en zei het niet openlijk, maar de adder onder het gras, namelijk het sinds de klassieke oudheid bestaande idee dat vrouwen geen goede politici kunnen zijn, stak weer eens zijn hardnekkige kop op. De strijd voor het vrouwenkiesrecht begin twintigste eeuw is nog niet zo lang geleden, zo min als de opstelling van bijvoorbeeld een deel van de toenmalige afgevaardigden in het Britse Lagerhuis (en van hen niet alleen): “Als je vrouwen liet stemmen en zich verkiesbaar liet stellen, wat was dan de volgende stap? Dezelfde rechten toekennen aan paarden, ezels, koeien en geiten?"5
De manier waarop je je als politicus dient te gedragen blijft één van de moeilijke zaken waar vrouwen ook tegenwoordig, in een vrije en democratische samenleving, tegenop lopen.
De celebrity culture is een mijnenveld, waarin vrouwen – en zij overigens niet alleen – met de grootste angstvalligheid dienen te opereren. Als vrouwelijke politicus ben je extra kwetsbaar, omdat je je beweegt op een terrein dat van oudsher niet voor jou openstond. Doorgaans waken vrouwelijke politieke leiders er dan ook voor om veel van hun privéleven prijs te geven. In het huidige audiovisuele tijdperk ontkom je echter niet aan de blik van de media. Daarom proberen (vrouwelijke) politici greep te houden op de manier waarop ze naar buiten komen en dit als het kan handig aan te wenden. Bijvoorbeeld zoals de Nieuw-Zeelandse sociaal-democratische premier Jacinda Ardern deed, toen ze in juni 2018 moeder werd, ondanks haar zware functie. Er was veel positieve waardering voor deze regeringsleider, die het goed voor elkaar had. Ze combineerde haar traditionele vrouwenrol met haar politieke functie. Ze nam haar jonge dochter mee naar een VN-vergadering en voerde ook nog eens een effectief coronabeleid.6 Of Sanne Marin slim heeft gehandeld, dan wel juist pech had, moet in de toekomst blijken. Bijvoorbeeld doordat haar optreden al dan niet nadelige repercussies voor haar politieke positie heeft en misschien zelfs kiezerswinst heeft opgeleverd.
In genderstudies verwijst men nogal eens naar de dertig-procentsregel: als er door de bank genomen in allerlei geledingen meer vrouwelijke politici zijn dan dit percentage, zal de politieke cultuur geleidelijk normaliseren. De individuele prestatie wordt standaard en je wordt minder op je sekse beoordeeld. Vrouwelijke politieke leiders (en/of politici van kleur of een andere identiteit) zijn dan geen eenlingen meer en vallen wellicht ook minder op. We zitten nu misschien in een overgangsfase. In behoorlijk wat Europese en andere op westerse leest geschoeide landen is dit percentage op diverse politieke niveaus inmiddels bereikt. Nederland telt momenteel 58 vrouwelijke leden van de Tweede Kamer. Het aandeel vrouwelijke ministers neemt gestadig toe, ook op traditioneel mannelijke departementen zoals buitenlandse en economische zaken, defensie en financiën. Maar hoe deze veranderingen op termijn uitwerken valt niet te voorspellen.
Dr. Anneke Ribberink is gastonderzoeker bij de sectie politieke geschiedenis van de Vrije Universiteit Amsterdam. Ze schrijft een boek over vijf vrouwelijke politieke leiders in West- en Noord-Europa vanaf begin twintigste eeuw tot heden.
[1] Finnish PM Sanna Marin parties hard at private event in leaked social media videos; Women are dancing in solidarity with Finish Prime Minister Sanna Marin; Finnish PM Sanna Marin reveals she has taken drug test after partying video; Finland PM Sanna Marin 'ready for drug test' after being grilled over leaked party video (gezien op 15-9-2022).
[2] De Standaard, Van een zatte Jeltsin tot een houterige May: dit zijn de meest meorabele dansende wereldleiders; Barack Obama on Ellen; Tangodanseres verleidt Obama (gezien 15 -09-2022).
[3] Leonie van Nierop, NRC vrijdag 2 september 2022, 4, 5; Carolien Ronde, ‘Mee met Marin’, VARA-Gids, 6 september 2022 .
[4] BNN VARA, Finse vrouwen tonen massaal decolloté als steun aan premier Sanna Marin (gezien 16-9-2022).
[5] Paul van der Steen, De ongehoorde helft. De eerste vrouwen op het politieke pluche (Nijmegen: Vantilt 2019) 20.
[6] Het Parool, Premier Ardern boekt grote overwinning in Nieuw-Zeeland (17 oktober 2020); NOS, Nieuw-Zeelandse premier neemt baby mee naar VN-vergadering (gezien op 13-9-2022).