‘Third time lucky’? Na mislukte pogingen eindelijk hoop op een nieuwe regering in Bulgarije

Na eerdere verkiezingen in april en juli 2021 dit jaar, hebben in Bulgarije op 14 november jl. de derde verkiezingen plaats gevonden. De coalitie­onderhandelingen na de verkiezingen in april en juli hebben niet geleid tot de vorming van een regering: in de twee zeer gefragmenteerde parlementen konden de respectievelijke winnaars GERB (‘Burgers voor Europese ontwikkeling van Bulgarije’, geleid door de voormalige premier Borissov) en ITN (‘Er is zo een volk’ van talkshow host Trifonov) geen coalitie vormen.

Terwijl in de eerste ronde de andere partijen geen samenwerking met winnaar GERB wilden, faalde de tweede poging wegens het gebrek aan goed wil en politieke ervaring van Trifonov, die niet bereid was compromissen te sluiten met andere partijen. Bij de recente (november) verkiezingen hebben de kiezers Trifonov’s ITN gestraft voor de mislukte formatie. Ook andere ‘protest’ partijen die daarbij betrokken waren hebben kiezers verloren. Verder hebben alle partijen last gekregen van de verkiezingsvermoeidheid bij kiezers en het afgenomen vertrouwen in de nationale politiek, wat zich heeft vertaald in zeer lage opkomst van 40 %.

Hoogstwaarschijnlijk was de opkomst nog lager geweest zonder de combinatie van deze parlementsverkiezingen met de reguliere presidentiele verkiezingen die op dezelfde dag werden gehouden. De eerste ronde van de presidentiele verkiezingen heeft huidige President Radev gewonnen met ongeveer 50% van de stemmen. Wegens de grondwettelijke eis dat de opkomst en de uitslag beide boven de 50% moeten zijn om in een keer te kunnen worden gekozen, ging hij door na de tweede ronde met alleen de door GERB voorgedragen tweede kandidaat Gerdjikov. Op 21 november kwam Radev als duidelijke favoriet uit de stembus met 67% van de stemmen, maar met weer zeer lage opkomst van 35%.

De grootste verrassing van de laatste parlementsverkiezingen is dat de winnaar een nieuwe politieke formatie is van twee maanden oud, die zich nadrukkelijk afzet tegen het stelsel van geïnstitutionaliseerde corruptie, geassocieerd met de regeerperiode van Borissov en GERB. De protestformatie PP (‘Wij gaan door met de verandering’) heeft tegen alle verwachtingen Borissov’s GERB verslagen en gewonnen met 26 % van de stemmen. GERB is na deze verkiezingen teruggevallen naar een tweede plaats met 23% van de stemmen. DPS, de partij van etnische Turken, komt op de derde plaats met 13%. Verder zijn er nog vier partijen in het gefragmenteerde parlement gekomen. Dat zijn de Socialisten (10 %), ITN (9%), DB (Democratische Bulgarije coalitie) (6%) en de pro-Russische formatie ‘Opwekking’ (5%).

PP is opgericht door de politieke nieuwkomers Kiril Petkov en Asen Vassilev, die tot voor kort dienden als ministers in de interim-regering (‘zaken’-kabinet) samengesteld door president Radev. Als ministers hebben ze laten zien dat zij een einde willen maken aan de bestaande corruptiepraktijken. Met veel publiciteit hebben ze in de afgelopen maanden onregelmatigheden bij verschillende agentschappen aan het licht gebracht. Meerdere GERB-vertrouwelingen zijn uit bestuurlijke posities gezet. Na als minister ontslag te hebben genomen hebben Petkov en Vassilev een energieke en positieve campagne gevoerd. En dat heeft effect gehad: ondanks hun Harvard opleiding hebben zij zich als toegankelijk en open geprofileerd en een hoog aantal voorkeurstemmen gehaald.

Toch was deze overwinning een verassing: alle eerdere peilingen en analyses hadden voor PP een tweede plaats voorgespeld met ongeveer zo’n 16% van de stemmen. Dit onverwacht grote verschil tussen de peilingen en de daadwerkelijke resultaten leidt tot breed gedeelde speculaties over de neutraliteit en betrouwbaarheid van de bureaus die de peilingen verzorgen. Meer waarschijnlijk is de verklaring dat het Bulgaarse politiek landschap uiterst volatiel en onvoorspelbaar is geworden.

De relatief grote verschuiving van kiezersvoorkeuren en de lage opkomst laten zien dat de Bulgaarse kiezer toe is aan ander politieke leiderschap. De meeste politieke spelers begrijpen dat er bij de formatie geen tijd mag worden verloren. Een regering gebaseerd op een coalitie van vier partijen is de enige uitweg uit de huidige impasse. Bulgarije staat op een dieptepunt van een complexe crisis gekenmerkt door apathie, rampzalige COVID-19 sterfte, gebrek aan toekomstvisie en maatschappelijke solidariteit.

Petkov en Vasilev lieten niet op zich wachten: een dag na de verkiezingen zijn zij met de Socialisten, Trifonov’s ITN en Democratisch Bulgaria coalitiebesprekingen begonnen. Dit keer staan de verkiezingsprogramma’s van de partijen centraal en niet alleen de kandidaat-ministers. Dit is een meer democratische en beleid-gerichte aanpak. De inhoudelijke aanpak is een hoopvolle eerste stap op een lange weg naar een stabiele regering.

Prof. dr. Antoaneta Dimitrova is hoogleraar comparative governance aan de Universiteit Leiden.