Nieuwe coalitie in Spanje onderweg: Sanchez moet worstelen

“Het verzet tegen haat-propaganda is en blijft verplicht om onze beschaving te beschermen. Wij mogen dat nooit nalaten: de rassenhaat, of het opzwepen van rancunes uit politiek belang, kan elk moment weer toenemen,” benadrukte de Spaanse koning Felipe. Hij hield zijn toespraak mede in naam van zijn bevriende collega Willem-Alexander, die naast hem aanzat bij de internationale herdenking in Jeruzalem van de Holocaust. Maar koning Felipe bedoelde deze waarschuwing ook voor zijn thuisfront. De verscherping van haatpreken dreigt al maandenlang het politieke panorama in Spanje reddeloos te vergiftigen.

Het doelwit van die uitbarstingen is het eerste coalitiekabinet in de korte geschiedenis van de Spaanse democratie. Een monsterverbond van rechtse oppositieleiders en extreemlinkse separatisten schreeuwt van de daken tegen “deze onwettige regering”. Parlamentariërs van de (neo)fascistische Vox-partij riepen op tot een militaire staatsgreep tegen premier Pedro Sanchez. Zijn nieuwe kabinet met 11 vrouwelijke en 11 mannelijke bewindslieden ging half januari aan de slag. Deze combinatie van socialistische en NieuwLinks ministers mag nu vier jaar lang het landsbeleid bepalen -- in theorie. Niemand weet of Sanchez-II de komende zomer zelfs maar het Kamerdebat over zijn eerste eigen staatsbegroting zal overleven (nu is nog steeds het verlengde budget van de laatste conservatieve regering van kracht).

De coalitie heeft de smalste meerderheid die de Spaanse grondwet toestaat. Eén enkele parlamentariër die van het “ja-” naar het “nee-”kamp overloopt, zou de balans al omgooien. Zo werd het kamerlid van de eénmans-fraktie “Teruel Existe” begin januari overspoeld met tientallen doodsbedreigingen en ruim tienduizend haatboodschappen op zijn mailadres, afkomstig van een extreemrechtse propagandamachine die hem wilde dwingen om Sanchez weg te stemmen. Geen wonder dat de Spanjaarden meer dan ooit bezorgd raakten over het allooi van hun politici. Een recordcijfer van 54% noemt dit nu het tweede belangrijkste probleem na de werkloosheid.

Met zijn schamele overwicht lijkt er voor Sanchez weinig anders haalbaar dan de ergste sociale misstanden te verzachten die zijn voorganger premier Rajoy heeft nagelaten. De koersverlegging is urgent. Zoals de VN-rapporteur half februari in de conclusie van zijn studie over Spanje's schrikbarende sociale tekortkomingen opmerkte: “Armoede is uiteindelijk het gevolg van politieke keuzes.” Tijdens de recente crisis hadden de conservatieven, om bankiers uit hun zelfgemaakte put te trekken, 44 miljard (!) euro aan staatsgeld vergooid. Verder bespaarden zij de grootindustriëlen 20 miljard per jaar aan bedrijfsbelasting. Het gevolg was een bestedingsbeperking die het openbare onderwijs liet verloederen (Spanje heeft nu met 18% het hoogste cijfer van schoolafvallers in de EU); de ziekenzorg wurgde, om particuliere klinieken te bevorderen (in de openbare hospitalen verdwenen er 14.000 bedden); en ruim drie miljoen Spanjaarden onder de armoedegrens duwde met nieuwe hongerlonen (terwijl er al een miljoen verpauperde gezinnen waren die zelfs geen kinderbijslag kregen).

Het coalitiekabinet begon met weinig omstreden maatregelen: een minimale aanpassing van de pensioenen aan de inflatie; een loonsverhoging van 2 % voor het overheidspersoneel, om verloren koopkracht te vergoeden; en een pact met werkgevers en vakcentrales om het minimumloon op te trekken naar 950 euro/maand.

Om het arsenaal van vervloekingen voor Sanchez-II aan te vullen met een extra stok om de hond te slaan, bedachten de Vox-leiders nog een wapen: zij eisten een veto-recht op het onderwijs. Zij verkondigen dat ze “Sanchez en zijn communisten” gaan verhinderen om de schoolkinderen aan hersenspoelingen te onderwerpen: voortaan moeten de ouders op elke klas desgewenst censuur kunnen uitoefenen. Voor de gelegenheid overstroomde Vox het Internet met vermeende “pornografische lessen op Spaanse scholen” (die natuurlijk fake news bleken te zijn). Meteen wierp Pablo Casado, leider van de conservatieve Partido Popular, zich ook in de strijd voor het censuurrecht op de scholen, en riep: “Sanchez, trek je handen af van onze kinderen!” Anders gezegd: Vox, de weggebroken rechtervleugel van de PP, bepaalt nu de alleenzaligmakende (en dankzij internet, alomtegenwoordige) doctrine voor Spaans rechts. De hele oppositie wordt meegesleurd in een propagandaoorlog met dagelijkse beschuldigingen van landverraad, corruptie, godslaster enzovoorts tegen de regeringscoalitie. De voorzitster van de regio Madrid, een PP-politica, ziet aankomen dat de aanhangers van Sanchez “weer kerken in brand gaan steken zoals een eeuw geleden”.

In alle vijftig jaren dat ik de Spaanse politici al aan het werk zie en hoor, was de bekvechterij nog nooit zo platvloers geworden. Maar ik weet precies waar dat begon: met de lijfspreuk van Josemari Aznar, de eerste PP-premier (1996-2004), die 20 jaar na het herstel van de democratie verzekerde dat hij en zijn partij “ongebreideld” hun standpunten konden uitdragen. Zijn vaste uitdrukking was “sin complejos”, dus: zonder (minderwaardigheids)complex. Aznar had er genoeg van dat er van hem en van de overige politieke erfgenamen van het Franco-regime werd verwacht dat zij zich beschaamd zouden voelen over die militaire dictatuur en haar (oorlogs)mentaliteit. De Francogetrouwen hadden er sinds jaar en dag van geprofiteerd dat zij de overwinnaars waren van de burgeroorlog 1936-1939. Franco had er tot zijn dood in 1975 hardhandig voor gezorgd dat de verliezers altijd bléven verliezen. Zijn censuur op het onderwijs en de media zorgde ervoor dat een paar generaties van Spanjaarden nooit andere denkbeelden te horen kregen. Tja, waar zou Vox toch dat idee over ‘hersenspoelingen op de scholen’ vandaan halen?

Nu wil Spaans rechts weer onbeschaamd de overwinnaar zijn, en ongebreideld de verliezers op hun nummer zetten. Voor zo’n mentaliteit is een linkse regeringscoalitie hoe dan ook onwettig: overwinnaars van een burgeroorlog behoren immers het heft in handen te hebben, en vrijuit hun haatpropaganda tegen de verliezers kunnen spuien.

PS: Haatpropaganda speelde en speelt ook een hoofdrol in het andere grote probleem waar Sanchez-2 mee worstelt: de separatistenbeweging in Catalonië. Die blijft onbeschaamd alle middelen van de regionale administratie misbruiken om een eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring erdoor te drukken; tegen de wens van een meerderheid van de Catalaanse bevolking in. Maar dat is een –ingewikkeld – verhaal voor een andere keer.

Robbert Bosschart is specialist in de Spaanse politiek. Hij was jarenlang NOS-correspondent in dat land en heeft verschillende boeken uitgebracht over Spanje.