Onderhandelingen met Turkije: bevriezen, opschorten of stilleggen?

DEN HAAG (PDC) - Zowel in het Europees Parlement als in de Nederlandse Tweede Kamer wordt druk gedebatteerd over de voortzetting van EU-toetredingsonderhandelingen met Turkije. Directe aanleiding vormen de conclusies in het jaarlijkse voortgangsrapport van de Europese Commissie over Turkije en het toetredingsproces. Verschillende oproepen om tijdelijk, danwel permanent te stoppen met onderhandelen met de Turken hebben echter hooguit symbolische waarde.

Europees Parlement

Op donderdag 24 november werd in het Europees Parlement een resolutie aangenomen om de lopende toetredingsonderhandelingen met Turkije daarom tijdelijk te bevriezen, totdat de "buitenproportionele maatregelen op grond van de noodtoestand in Turkije worden opgeheven". Concreet houdt dit in dat gesprekken over de reeds geopende hoofdstukken tijdelijk worden stilgelegd en dat er eveneens tijdelijk geen nieuwe hoofdstukken worden geopend. Behalve de SP (niet gestemd) en de PVV (tegen) stemden alle Nederlandse EP-delegaties voor de resolutie¹.

Tweede Kamer

De Tweede Kamer besprak het onderwerp in het kader van de Begrotingsbehandeling Buitenlandse Zaken 2017 op 23 en 24 november. In de verworpen motie van het lid Van Bommel (SP) wordt het kabinet opgeroepen in EU-verband te pleiten voor het opschorten van de onderhandelingen, zonder de expliciete toevoeging 'tijdelijk' en zonder dat hieraan voorwaarden voor het hervatten van de onderhandelingen worden verbonden. Alleen PvdA, VVD en de Groep Kuzu/Öztürk stemden tegen.

Kamerleden van de oppositie suggereerden vervolgens dat PvdA en VVD in het Europees Parlement iets anders vonden dan in de Tweede Kamer. In een overleg over EU-uitbreiding op 30 november pleitte Kamerlid Marit Maij (PvdA) daarop voor het formeel stilleggen van de onderhandelingen gedurende zes maanden. In de tussentijd zou de mensenrechtensituatie in Turkije moeten verbeteren, waarmee dit voorstel meer in lijn is met de EP-resolutie.

Opschorten, bevriezen, stilleggen

Hoewel 'opschorten' (tijdelijk staken), 'tijdelijk bevriezen' en 'tijdelijk stilleggen' in wezen hetzelfde betekenen, hebben geen van alle termen enige juridische betekenis - ook niet wanneer het woord 'formeel' ervoor wordt gezet. Minister Koenders wees hier vorige week al op tijdens het debat op 24 november. Bovendien is de resolutie van het Europees Parlement niet bindend en kan minister Koenders niets met het verzoek van de Tweede Kamer zonder zijn 27 collega's in de Raad van ministers.

Koenders stemde desondanks in met het voorstel van partijgenoot Maij, onder vermelding dat de onderhandelingen de facto al stilliggen ("en dat is maar goed ook"). In dat licht zijn de verschillend geïnterpreteerde uitspraken van bondskanselier Merkel op dezelfde dag ook niet meer dan een bevestiging van de huidige stand van zaken. Koenders zal het PvdA-voorstel evenwel tijdens de eerstvolgende Raad Algemene Zaken op 13 december inbrengen. Los van de slagingskans van het voorstel-Maij, zal er gedurende de komende zes maanden geen enkel toetredingshoofdstuk worden gesloten. Dat gebeurde tot nu toe slechts één keer: in 2006 (wetenschap en onderzoek).

Vlot het al een beetje met onderhandelen?

Van de overige 34 hoofdstukken zijn er slechts 15 geopend, over de overige 18 moeten de onderhandelingen nog beginnen. De gesprekken over de reeds geopende hoofdstukken lopen in de meeste gevallen al langer dan 7 jaar. Het openen van elk nieuw hoofdstuk moet in de Raad door alle ministers goedgekeurd worden - Koenders hoeft om dit te voorkomen dus geen steun te zoeken bij zijn collega's. Hoewel over de signaalfunctie van het 'formeel stilleggen' van de onderhandelingen verschillend kan worden gedacht, zal geen van de gedane voorstellen enig wezenlijk effect hebben op de snelheid van het Turkse toetredingsproces. En krijgt Koenders er in Brussel toch de handen niet voor op elkaar, dan zal het beeld van de doordenderende trein alsnog worden bevestigd, terwijl daar op dit dossier allerminst sprake van is.

• 1. 

  Votewatch