PiS wil na Polen ook Europa ombouwen

Nog is Polen niet verloren?

'We zijn pro-Europees' zei Poolse president Andrzej Duda bij zijn bezoek aan Brussel. 'Polen maakt deel uit van het verenigde Europa', aldus de Poolse premier Beata Szydło in het Europees Parlement in Straatsburg. De ambitie van deze regering is: 'Polen wil kampioen in de EU zijn'.  Met de waarden die voor het land en de Polen kostbaar zijn: soevereiniteit, vrijheid, gelijkheid en rechtvaardigheid. Maar wat gaat schuil achter de pro-Europese houding?

De Poolse kwestie

Brussel maakt zich grote zorgen over Polen en de rechtsstaat. De rechtsstaatprocedure die de Europese Commissie op 13 januari jl. begon uit bezorgdheid over een nieuwe wet die de macht en onafhankelijkheid van het Constitutioneel Hof zou inperken en over een nieuwe mediawet die de Poolse publieke omroep onder het staatstoezicht zou plaatsen. Dat heet nu de ‘Poolse kwestie’. Daarover ging het plenaire debat in het Europees Parlement van 19 januari jl.

De Poolse regering beschouwt het als een onnodige procedure van de Europese Commissie. Zij vindt de gang van zaken unfair, niet gebaseerd op feiten. Er is geen sprake van uitholling van de democratie door haar toedoen. “Er is niets aan de hand en het Constitutioneel Hof functioneert”.

De fabel van de bedreigde democratie moet dus de wereld uit. Het gif moet uit het discours, vond de Poolse voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk. Hij doelde op de krasse uitspraken van Poolse en Europese politici. Maar hij hield Duda fijntjes voor: “De sleutel tot de reputatie en de belangrijke rol van Polen in de EU, is wat er in Polen gebeurt en niet wat er in Warschau of in Brussel over wordt gezegd”.

Sterk Polen

Polen  is een grote lidstaat, belangrijk voor cohesie en veiligheid. En niet te vergeten met 1000 km buitengrens. In Brussel zal realpolitiek domineren, net als in het geval van Orban en Hongarije.

Dat beseft ook Jaroslaw Kaczyński. Hij gaat onverstoord door met de ombouw van Polen. “We moeten een eigen koers varen en gaan niet voor druk van buiten zwichten. Polen is een soevereine staat” zei hij tegen een Poolse krant, kort na het besluit van de Commissie.

Kaczyński zet als partijvoorzitter van PiS de strategie uit voor zijn regering. In zijn visie staat soevereiniteit centraal. Hij staat voor een sterk Polen dat krachtig voor de eigen belangen opkomt.

Volgens Kaczyński vraagt een sterke staat om een homogene, zelfverzekerde gemeenschap omdat alleen die in staat zal zijn om externe bedreigingen het hoofd te bieden. Tot die bedreigingen behoren: de liberalisering, secularisering en individualisering die de Poolse maatschappij de laatste 25 jaar hebben overspoeld. En dat moet tot een einde komen.

Geopolitiek

Europa is niet de prioriteit, de geopolitiek wel: de ligging tussen Duitsland en Rusland. Nieuwe strategische partners zoekt Kaczyński bij gelijkgezinde landen in Midden- en Zuid-Oost-Europa, om een tegengewicht tegen  de hegemonie van Duitsland te vormen. 

‘Repolonisering’  (dwz. versterking van de Poolse natiestaat) is het sleutelbegrip. Dat staat tegenover de Europeanisering van Polen onder Tusk als premier van Polen. Tusk stelde destijds: “De Unie is de geniale uitvinding die ons dramatische geopolitieke dilemma grotendeels opheft”. Daarom plaatste Tusk Polen in de mainstream van de Europese politiek, in partnerschap met Duitsland.

Anti-Duits

Onder PiS  worden anti-Duitse gevoelens weer aangewakkerd. Typerend is een uitspraak van een Pool op de pro-regering demonstratie: 'Als Europa een toekomst wil hebben, en niet slechts een project van de Duitse hegemonie, moet het een gemeenschap van vrije naties in al hun verscheidenheid zijn. Men kan niet toelaten dat dit  een volstrekt links project wordt, dat dierbare waarden van Polen verwerpt en bestrijdt, overgeeft aan de dressuur van de politieke correctheid'.

Het doet Tusk pijn dat Polen tegen Duitsland  en tegen de Europese Commissie aanschopt. “Polen heeft geen vijanden in de EU” zei hij tegen president  Duda bij zijn bezoek. De voorzitter van de Europese Raad Tusk benadrukte dat het belang van Polen en haar veiligheid ligt bij integratie in de EU.

De Europese Commissie

Wel gaf Tusk aan dat hij 'niet enthousiast'  is over de beslissing van eerste vicevoorzitter Timmermans van de Europese Commissie om de formele 'rechtsstatelijkheids'-procedure in gang te zetten tegen Polen. “Het doel kan ook op een andere manier worden bereikt, niet noodzakelijkerwijs met deze procedure", aldus Tusk. Maar hij maakte niet duidelijk hoe dat moet..

Typerend was de reactie van Kaczyński op het besluit van de Commissie. Hij ketste de bal terug. 'We worden aangevallen voor niets. We moeten het pareren, de waarheid vertellen.Als iemand zich vandaag de dag in Europa zorgen moet maken voor zijn vrijheid, dan zijn dat eerder de burgers in het Westen.'

De Europese Commissie bestaat, volgens hem,  uit niet democratisch gekozen bestuurders  die daarom niet gelegitimeerd zijn om de Poolse regering een lesje te leren.  Achter het besluit van de Commissie staan politieke belangen van lidstaten. Polen benadrukt zich wel aan het Verdrag te willen houden.

De vraag rijst of Polen nog achter de Europese integratie staat. De nieuwe regering lijkt onder Kaczyński een totaal andere koers te willen gaan varen en eigenlijk van te plan te zijn de Europese Unie om te gaan bouwen. Premier Szydło putte moed uit de steun vanuit  nationalistische en conservatieve hoek in het Europees Parlement. Men voelt zich niet alleen staan in Europa. Gesterkt hierdoor stelde de premier op de Poolse tv: “Heel Europa wacht op een nieuwe opening”, die kennelijk door Polen en deze bondgenoten moet worden ingeleid .

Nieuwe zetten

Onderwijl gaat de politieke blitzkrieg in Polen door. Niet alleen is het Constitutioneel Hof vleugellam gemaakt, de publieke media en de ambtenarij worden onder partijcontrole geplaatst. Nieuwe wetten worden steeds in ijltempo aangenomen. De minister van justitie wordt tevens procureur-generaal en mag dan officieren van justitie rechtstreeks aansturen. De rechterlijke macht wacht een 'schoonmaak'. Een wetsvoorstel geeft politie en geheime diensten het recht burgers vrijwel onbeperkt te bespioneren.

Er worden tal van parlementaire commissies ingesteld om BurgerPlatform – de partij van Tusk – voor zijn veronderstelde misstappen te straffen, waaronder de Smolensk vliegtuigcrash. Hiermee gaat het Poolse kruitvat ontploffen.  PiS wil ook de kieswet aanpassen en ook liefst de Grondwet. Wat het laatste betreft beschikt PiS niet, zoals Orban wel in Hongarije, over de benodigde 2/3 meerderheid in de Poolse Tweede Kamer, maar zoekt naar trucs om dat voor elkaar te krijgen.

Er wordt ook gezinspeeld op vervroegde gemeentelijke verkiezingen. De aanleiding hiervoor is de instelling van een  nieuwe provincie, de stad Warschau, zodat de rest van de provincie Mazowsze ook van de EU-fondsen kan profiteren. Dat heet ‘eerlijke groei’. Feitelijk wil PiS hierdoor de macht aan de basis veroveren, die nu in handen van de oppositie is.

Nee, Polen is nog niet verloren. “Zo lang wij leven” is de volgende zin van het Poolse volkslied.  De Polen zijn vechtersbazen, strijd leveren zit in de genen. De vraag is welke lessen men hieruit leert. En hoe Europa hiermee om kan gaan. 

Eerdere analyses over Polen

▪  Polen na de presidentsverkiezingen – Polen snakken naar sociale vernieuwing (30 juni 2015)

▪  Polen na de verkiezingen: Wat gaat PiS met de absolute macht doen? (30 november 2015)

▪  Politieke blitzkrieg van PiS dwingt EU tot snelle reactie (6 januari 2015)