Wilders gewogen. 15 jaar reuring in de Nederlandse politiek

Bron: Gerrit Voerman en Koen Vossen

‘Ik zal nooit aftreden. Nooit… Ik doe het met andere mensen, maar voor een groot deel ben ik de PVV’, aldus Geert Wilders daags nadat duidelijk was geworden dat zijn Partij voor de Vrijheid een verpletterende nederlaag had geleden bij de Europese verkiezingen van 23 mei 2019. Met 3,5 procent van de stemmen had de PVV de slechtste verkiezingsuitslag uit haar geschiedenis gehaald en veel journalisten vroegen zich af of Wilders zijn langste tijd heeft gehad. Dat Wilders ‘voor een groot deel’ de PVV is, is nog zachtjes uitgedrukt. Niet vaak is een politieke partij zo sterk verbonden geweest met één enkel persoon. Wilders is immers oprichter, leider en zelfs het enige lid van de partij. Hoewel de partij formeel is opgericht op 22 februari 2006, gaat haar geschiedenis feitelijk dan ook terug tot 2 september 2004, het moment dat Wilders besloot te breken met de Tweede Kamerfractie van de VVD. Het bleek het begin van een duizelingwekkende tocht langs hoge pieken en diepe dalen. Als eenmansfractie richtte Wilders zijn pijlen meer en meer op de islam en in korte tijd ontwikkelde hij zich mede door zijn veelal als kwetsend ervaren taalgebruik tot de meest controversiële – en ook meest bedreigde – politicus van Nederland.

In november 2006 deed zijn partij voor het eerst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen en won toen negen zetels. Vier jaar later behaalde de PVV maar liefst 24 zetels en was zij in grootte de derde partij in de Tweede Kamer geworden. Wilders maakte in de herfst van 2010 het eerste minderheidskabinet-Rutte van VVD en CDA op enkele beleidsonderdelen mogelijk, maar trok zijn gedoogsteun in het voorjaar van 2012 in. Bij de erop volgende vervroegde Kamerverkiezingen boekte de PVV een gevoelig verlies van ruim een derde; de partij kwam uit op vijftien Kamerzetels. Ten tijde van het derde kabinet-Rutte, waarin de VVD met de PvdA samenwerkte, volgde electoraal her­stel. In de herfst van 2015 scoorde de partij spectaculaire resultaten in diverse peilingen. De voorspelde dertig tot veertig zetels kreeg de PVV echter niet bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017, maar met twintig zetels was zij wel de tweede partij van het land geworden.

Twee jaar gedoogsteun – dichter is Wilders sinds 2004 niet bij de macht geko­men. Daarnaast nam de PVV in Limburg deel aan het college van Gedeputeerde Staten, maar langer dan een klein jaar duurde dit niet (zij het dat in de zomer van dit jaar de PVV opnieuw gedeputeerde in Limburg levert). Van meebesturen heeft Wilders het in de afgelopen vijftien jaar niet moeten hebben. Maar ook al maakte de PVV sinds 2006 in de Tweede Kamer en vanaf 2011 in de Provinciale Staten vrijwel uitsluitend deel uit van de oppositie en heeft zij in de gemeenteraden waarin zij is vertegenwoordigd (sinds 2018 in 31 gemeenten) geen wethouder geleverd, toch heeft Wilders in deze periode een vooraanstaande rol gespeeld in de Nederlandse politiek. Met radicale standpunten en opzienbarende uitlatingen over vooral de islam wisten hij en zijn partij bij voortduring de aandacht op zich te vestigen en het debat tot op zekere hoogte te bepalen, zowel binnen als buiten het parlement (in de media, maar ook een paar keer in de rechtbank) en zowel in het binnenland als in het buitenland (bijvoorbeeld door zijn anti-islamfilm Fitna in 2008, en de aankondiging van een cartoonwedstrijd over de profeet Mohammed in 2018).

De toekomst van de PVV

De toekomst van de PVV lijkt momenteel echter meer dan ooit ongewis te zijn geworden. Zowel bij de Provinciale Statenverkiezingen van 20 maart 2019 als bij de Europese Verkiezingen van 23 mei 2019 heeft de partij electoraal een flinke veer moeten laten. Bij de laatste verkiezingen boekte de partij met 3,5 procent het laagste resultaat in haar geschiedenis en haalde zij niet eens meer de kiesdrempel. Veel vroegere PVV-kiezers bleven thuis, veel anderen gaven hun stem aan Forum voor Democratie van Thierry Baudet. De media hebben zich massaal op deze nieuwkomer gestort en gaan steeds meer voorbij aan Wilders en zijn partij. In de Peilingwijzer, die peilingen voor de Tweede Kamer van een aantal onderzoeksbureaus combineert, stond de PVV in mei 2019 op acht procent. De vraag is natuurlijk of dit electorale verval en de toenemende onzichtbaarheid de voorboden zijn van de definitieve ondergang van de partij. Heeft Geert na vijftien jaar niet gewoon zijn langste tijd gehad en is de toekomst aan Thierry? Wordt Forum voor Democratie het nieuwe politieke onderdak voor die honderdduizenden PVV-kiezers? En hoe lang zijn de actieve PVV’ers nog bereid om zich in te zetten voor een leider die geen inspraak toestaat?

Het is zeer goed mogelijk dat de dramatische nederlagen in 2019 de doodsteek zullen blijken te zijn voor de PVV en dat dit boek als een soort grafrede dient. Aan de andere kant is de partij van Wilders al verschillende malen vanuit een schijnbaar geslagen positie teruggekomen. In 2008 maakte de beweging

Trots op Nederland van de gewezen VVD’er Rita Verdonk een enorme opmars in de peilingen, die grotendeels ten koste leek te gaan van de PVV. Twee jaar en vele interne conflicten later haalde Trots op Nederland zelfs niet eens de kiesdrempel en won de PVV 24 zetels, haar beste resultaat tot nu toe. Ook in 2012 leek de partij op haar retour, nadat Wilders zijn besluit om het door hem gedoogde eerste kabinet-Rutte te laten vallen moest bekopen met gevoelig zetelverlies. In 2014 zorgde zijn beruchte 'minder Marokkanen-toespraak' voor een verdere uittocht van PVV-activisten. In 2016 was de partij echter weer helemaal terug en stond zij in sommige peilingen zelfs op meer dan veertig zetels.

Ook nu is het goed mogelijk dat de PVV te vroeg wordt afgeschreven. Zo staat de voornaamste concurrent Forum voor Democratie ondanks alle electorale successen bol van de interne spanningen. Mocht deze partij net als Trots op Nederland imploderen, dan zullen veel kiezers wellicht weer de weg naar Wilders weten te vinden. Zelf gelooft hij er in ieder geval nog in. 'De PVV zal terugkomen. We hebben de beste ideeën', zo twitterde de PVV-leider daags na het echec bij de Europese verkiezingen vol vertrouwen. ’Ik zit hier nog wel tien, vijftien jaar. U zult mij nooit zien vertrekken. Desnoods met een rollator zal ik hier mijn standpunten uitdragen’, zo vertrouwde hij de toegestroomde parlementair journalisten toe. Met hoeveel fractiegenoten dat zal zijn, liet de PVV-leider in het midden. Kortom: als het aan Wilders ligt, is deze bundel niet een eindverslag van zijn in 2004 aangevangen reis. In welk stadium zijn tocht na vijftien jaar wel is aanbeland, zal de toekomst moeten uitwijzen.