Oostenrijks voorzitterschap van de EU: voor een Europa dat beschermt

Op 1 juli neemt Oostenrijk het EU-voorzitterschap van Bulgarije over. Wat staat de EU te wachten onder voorzitterschap van een Oostenrijk dat momenteel geregeerd door de conservatieve ÖVP van bondskanselier Kurz en de extreemrechtse FPÖ?

Zowel ÖVP als de FPÖ staan bekend om hun anti-immigratie agenda. Vooruitblikkend op het aankomend Oostenrijks voorzitterschap deed de komst van deze regering eind 2017 veel stof opwaaien. Voormalige buitenlandministers van onder andere Frankrijk en Spanje riepen zelfs op het EU-voorzitterschap van FPÖ-ministers te boycotten. In een open brief spreken ze van ‘de erfgenamen van het nazisme die aan de macht zijn gekomen’.

De nieuwe Oostenrijkse regering heeft Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie, niet afgeschrikt. In plaats daarvan benadrukt hij vertrouwen te hebben in de pro-Europese opstelling van Oostenrijk; ondanks de eurosceptische geluiden van de FPÖ uit het verleden.

Europa blijft daarom in spanning hoe Oostenrijk het voorzitterschap daadwerkelijk gaat invullen en hoe de voorgenomen ‘pro-Europese’ koers van het Oostenrijkse regeerakkoord geïnterpreteerd kan worden. Hoe gaat bondskanselier Sebastian Kurz zich toeleggen op de grote interne problemen van de EU terwijl hij tegelijkertijd zijn pijlen voornamelijk wil richten op samenwerking buiten de EU? Afgelopen maand lichtte Oostenrijk met de presentatie van de beleidsprioriteiten voor het aankomend voorzitterschap een tipje van de sluier op.

Grensbewaking verbeteren

Kurz kondigde afgelopen maand aan dat met name de strijd tegen illegale immigratie zijn prioriteit heeft. Dat migratie een van de meest urgente problemen van de Europese Unie is, zijn de lidstaten met elkaar eens. Hoe ze het probleem moeten aanpakken, blijft echter nog een twistpunt. Omdat de EU er bij de afgelopen Europese toppen, die onder Bulgaars voorzitterschap plaatsvonden, nog niet in geslaagd is tot een akkoord te komen, wordt dit probleem automatisch op het bordje van Oostenrijk geschoven.

Oostenrijk benadrukt dat de bewaking van de buitengrenzen verbeterd moet worden om het Schengenverdrag goed te laten functioneren. De focus op bewaking aan de buitengrenzen van Europa betekent echter niet dat Oostenrijk de controle aan de landsgrenzen met Slovenië en Hongarije direct wil opheffen.

Kurz kijkt namelijk met argusogen naar de stijging van het aantal vluchtelingen dat Albanië bereikt. Om een herhaling van ‘het drama van 2015’ te voorkomen wil Kurz niet alleen Frontex, het grensbewakingsagentschap van de EU, het mandaat geven om effectief buiten de EU op te treden om op die manier illegaal doorreizen en mensensmokkelaars in de kiem te smoren. Hij wil daarnaast de mogelijkheid openhouden om de eigen landsgrenzen te controleren zodra blijkt dat er gaten vallen in de controle aan de buitengrenzen.

Samenwerking met landen buiten de Europese Unie versterken

Om de vluchtroutes van migranten goed af te sluiten is samenwerking met de Balkanlanden extra belangrijk, aldus Kurz. ‘Alle landen in de Westelijke Balkan verdienen een perspectief op EU-lidmaatschap, met name Servië en Montenegro.’ Het voorzitterschap stelt ondersteuning van de Balkanlanden bij het doorvoeren van de nodige hervormingen daarom als een tweede belangrijke prioriteit.

Niet alle lidstaten staan te springen om uitbreiding van de Europese Unie. De Unie zou al genoeg aan haar hoofd hebben. Kurz ontkent dat niet. In een persconferentie haalt hij aan dat moeilijke tijden voor de EU zijn aangebroken, maar Europa heeft daarom des te meer behoefte aan ‘bescherming’ volgens Kurz. En de Oostenrijkse bondskanselier zoekt die bescherming bij voorkeur in de vorm van nieuwe bondgenoten.

Oostenrijk zoekt namelijk niet alleen toenadering tot de Westelijke Balkanlanden. Begin deze maand kreeg ook de Russische president Vladimir Poetin een warm welkom in Oostenrijk. Het bezoek stond symbool voor de Oostenrijkse visie op de relatie met Rusland. Het land wil maar al wat graag de relatie met Rusland verbeteren. Kurz deinst er daarbij niet voor terug om de sancties voor ‘de grootmacht die deel uitmaakt van Europa’ stap voor stap in te trekken.

Europa beschermen door te kijken voorbij de grenzen?

Het motto ‘een Europa dat beschermt’ lijkt vooral te slaan op bescherming tegen de migratieproblematiek die Europa de afgelopen jaren heeft geteisterd. Hoewel critici de Oostenrijkse visie op het gebied van migratie veroordelen en afschilderen als een gevaar voor het Europees project, en hoewel Oostenrijks houding ten aanzien van Rusland wordt bekritiseerd, kunnen we toch in zekere zin – net als commissievoorzitter Juncker – een pro-Europees voorzitterschap verwachten.

Kurz profileert zich namelijk niet graag als een leider die toenadering tot de conservatieve Visegradlanden zoekt of een leider die naar alternatieve bondgenoten buiten de Europese Unie kijkt. Oostenrijk ziet zichzelf eerder als een ‘bruggenbouwer’ tussen Oost en West. Kurz herinnert Europa graag aan de traditionele neutrale positie van Oostenrijk waardoor het bijvoorbeeld ook een andere positie heeft ten aanzien van Rusland. Die troefkaart wil Kurz inzetten bij de aanpak van de huidige problemen van de EU. Onder Oostenrijks voorzitterschap zal de Europese Unie zich dus hoofdzakelijk richten op de grote interne uitdagingen, maar paradoxaal genoeg door te kijken naar de mogelijkheden voorbij de huidige grenzen van de Europese Unie.