50 jaar Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen

De politiek heeft grote invloed op de maatschappij. In onze representatieve democratie spelen politieke partijen een cruciale rol, als intermediair tussen samenleving en staat. In een tijd van ‘feitenvrije politiek’ en fake news is betrouwbare informatie over politiek en partijen van groot belang voor het functioneren van de democratie.

Het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP) van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) levert daaraan een bijdrage door het creëren en bijeenbrengen van bronnen en gegevens (in gedrukte en digitale vorm), het doen van maatschappelijk relevant onderzoek, en het aanbieden van verifieerbare en kwalitatief hoogwaardige informatie over en inzichten in het functioneren van de Nederlandse politiek en de politieke partijen (deels gebaseerd op eigen onderzoek), ten behoeve van de samenleving en de wetenschap.

Deze functionele drieslag maakt het DNPP tot een unieke instelling op het terrein van de bestudering van de Nederlandse politiek.

Ontstaansgeschiedenis

Het DNPP is in 1973 opgericht. Vlak daarvoor was aan de Radboud Universiteit in Nijmegen het Katholiek Documentatiecentrum tot stand was gekomen, en aan de Vrije Universiteit te Amsterdam het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme.

De komst van deze twee instellingen is te beschouwen als een gevolg van de ontzuiling van de jaren zestig. De erosie en dreigende teloorgang van de identiteit van organisaties op katholieke en protestantse grondslag, gekoppeld aan de stortvloed van allerhande materiaal dat juist als gevolg van dit proces ‘los’ kwam, leidde tot initiatieven om ‘te redden wat er nog te redden viel’.

De oprichting van het DNPP is in zekere zin eveneens als een gevolg van het ontzuilingsproces te beschouwen. In de jaren zestig ontdeed de beoefening van de politieke geschiedenis zich van haar verzuilde keurslijf.

Tegelijkertijd kwam de sociale geschiedenis meer in de belangstelling te staan. Als gevolg van beide ontwikkelingen kwam de politieke partij als onderzoeksobject meer op de voorgrond te staan. In plaats van een voetnoot bij de parlementaire geschiedenis werd zij een meer op zichzelf staand thema. Tegen deze achter­grond kwam het DNPP tot stand. Zijn doelstelling is ‘het verschaffen van een systematische en algemeen toegankelijke documentatie van de… ontwikkelingen van de Nederlandse politieke partijen’.

Het accent ligt hierbij op hun activiteiten buiten het parlement, aangezien de werkzaamheden van de partijen in de Eerste en Tweede Kamer al toegankelijk gemaakt worden door het Parlementair Documentatiecentrum.

Collecties en digitalisering

Het DNPP verzamelt, conserveert en ontsluit overeenkomstig zijn doelstelling materiaal van de Nederlandse politieke partijen vanaf het ontstaan van de eerste partij in de tweede helft van de negentiende eeuw. Politieke partijen worden daarbij (supra-)nationaal en breed opgevat; het gaat om de landelijke partijorganisatie, de fracties in de Staten-Generaal en de delegatie in het Europees Parlement, alsmede haar neveninstellingen (zoals het wetenschappelijke bureau, de vrouwen- en jongerenorganisatie).

Hiervan collectioneert het DNPP actief en zo volledig mogelijk de fysieke (‘analoge’) en sinds de eeuwwisseling ook de digitale documenten, zoals verkiezings- en beginselprogramma’s, jaarverslagen, staturen en reglementen, ledenbladen, wetenschappelijke tijdschriften en zo meer. Voor een groot deel zijn deze collecties retrospectief gedigitaliseerd en toegankelijk via de website www.dnpp.nl.

Dat geldt ook voor ‘politiek-cultureel erfgoed’ als verkiezingsaffiches en parafernalia (de spiegeltjes en de kraaltjes van de verkiezingscampagne). Daarnaast beheert het DNPP een aantal partijarchieven (onder meer de VVD, D66 en DS’70) en de gearchiveerde websites van de partijen. Met dit brede collectieprofiel biedt het DNPP onderzoekers, journalisten en andere gebruikers een variëteit aan bronnenmateriaal aan.

Onderzoek

Partijen zijn centrale actoren in de parlementaire, representatieve democratie. Hoewel hun belangrijkste functie als intermediair tussen maatschappij en overheid door de tijd onveranderd is gebleven, hebben zij zich altijd (in ideologisch, programmatisch, strategisch of organisatorisch opzicht) aan de veranderende omstandigheden aangepast.

Onderzoek naar dit veelzijdige adaptatieproces (ook in internationaal vergelijkend verband ) kan inzichten bieden hoe de hedendaagse partijen reageren op de in de afgelopen decennia sterk veranderde omgeving, die bovenal wordt gekenmerkt door afnemende partijloyaliteit.

Tegen deze achtergrond kan veel van het door het DNPP verrichte onderzoek worden geplaatst, zoals de bestudering van de veranderde interne organisatie van partijen of de problemen die zij ondervinden bij de rekrutering van kandidaten voor vertegenwoordigende organen.

Valorisatie

Valorisatie door het DNPP vindt op uiteenlopende wijzen plaats: via de media, vakpublicaties, opiniestukken, blogs en dergelijke. Op deze wijze levert het centrum een bijdrage aan het maatschappelijke debat. Daarnaast benut het DNPP zijn website voor het verschaffen van (actuele) informatie over Nederlandse politiek.

In 2008 is het met Boom Uitgevers Amsterdam een reeks gestart over de Nederlandse politiek en partijen. Deze serie kwam in de plaats van de sinds 1977 door het DNPP uitgegeven Jaarboeken, met als doel een breder publiek te bereiken. In de periode tot eind 2023 zijn hierin negentien bundels en monografieën verschenen.

Slot

In mei 1986 behaalde het CDA bij de Tweede Kamerverkiezingen 54 zetels, de PvdA 52 en de VVD 27. Samen waren zij goed voor 133 zetels (bijna 90% van alle Kamerzetels). In november 2023 verwierven ze gezamenlijk 54 zetels. Als we daarop naar schatting 12 zetels van GroenLinks in mindering brengen, dan blijven er voor dit drietal 42 zetels over (minder dan 30% van de Kamerzetels).

Van de beide volkspartijen CDA en PvdA is tegenwoordig nog maar een schim over, wat te maken heeft met de voortschrijdende individualisering van de samenleving en de daarmee samenhangende sterk toegenomen electorale volatiliteit.

Het partijstelsel is in transitie. We weten niet precies waarin die transformatie resulteert, maar we zien al wel dat partijen zich moeten aanpassen.

En dat onderstreept ook na 50 jaar nog altijd het belang van het DNPP als een instelling die al die veranderingen documenteert en bestudeert, en daarover publiceert en informeert.

Gerrit Voerman is directeur van DNPP en hoogleraar ontwikkeling en functioneren van het Nederlandse en Europese partijstelsel