Verslag lunchbijeenkomst ROB ‘De bevlogen jonge ambtenaar’

Hoe kan een ambtenaar zich inzetten voor de publieke zaak wanneer hij het gevoel heeft dat op zijn ministerie niet naar hem geluisterd wordt? Heeft hij dan het recht om openlijk te demonstreren, of moet hij dit aan anderen overlaten? Dit werd afgelopen woensdag 15 januari besproken tijdens de lunchbijeenkomst van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB).

Te gast waren oud-topambtenaar, Eerste Kamervoorzitter en vicepresident van de Raad van State, Herman Tjeenk Willink, en de burgemeester van Rijswijk en lid van de ROB, Huri Sahin. Zijn spraken over de rol van ambtenaren in tijden van spanning en eventuele (interne) belangenverstrengelingen. Het gesprek werd geleid door Yasmin Ait Abderrahman. De inleiding werd verzorgd door vicevoorzitter van de ROB en fellow van het Montesquieu Instituut, Caelesta Braun.

Beide sprekers voelen dat het thema van activisme erg leeft onder - met name - jonge ambtenaren. Allereerst beredeneerden ze waarom dit onderwerp juist nu zo actueel is. Tjeenk Willink haalde de rellen in Amsterdam met de Maccabi-supporters aan. De Haagse politiek gooide olie op het vuur maar vanuit de samenleving kwam het ‘bluswater’. Er zijn volgens hem parallellen te trekken met het ambtelijk bestel, dat soms geen gehoor lijkt te krijgen van bovenaf en het heft in eigen handen wil nemen. Daarbij ziet hij dat de overheid zich niet altijd aan haar eigen regels houdt, waardoor de geloofwaardigheid afneemt. Tot slot noemde hij de ‘vermarkting’ van de samenleving en de politiek; de overheid wordt gezien als een kostenpost en moet daarom efficiënter. Hiermee vergeet men evenwel dat juist morele afwegingen centraal zouden moeten staan. Sahin noemde het ROB-rapport Gezag herwinnen nog als belangrijk werk om de tekorten van de overheid te begrijpen.

Tot slot werd de mogelijkheid tot ambtelijke ongehoorzaamheid besproken. Sahin vertelde over een casus waarin een gemeentelijk ambtenaar zo activistisch was dat de situatie onhoudbaar werd. Samen kwamen ze tot de conclusie dat activisme wel mogelijk is, maar dan wel door vanuit je functie als ambtenaar kritisch advies te geven.

Dat BZ-ambtenaren voor het ministerie demonstreren tegen de oorlog in Gaza is niet wenselijk, omdat er dan een ‘schizofrene situatie’ ontstaat. De aanbeveling van beiden sprekers was dan ook om door te zetten binnen het ministerie en zo mogelijk collega’s te activeren om mondiger te worden, maar dan wel binnenskamers. Tjeenk Willink vatte hun gezamenlijke mening over het gehele onderwerp treffend samen door te stellen: “In zijn functie is iedere ambtenaar activist, als hij of zij goed is”.

Voor geïnteresseerden staat er deze week nog een lezing van de Universiteit Leiden op de planning over dit onderwerp. Woensdag 22 januari komt socioloog Jaime Lee Kucinskas spreken over de roerige periode die Amerikaanse ambtenaren hebben beleefd tijdens de eerste termijn van de regering-Trump. De bijeenkomst is deels georganiseerd door lid van de Raad van Toezicht van het Montesquieu Instiuut, Kutsal Yesilkagit.