Lunchbijeenkomst ROB - 'Het demonstratierecht onder druk'

Het demonstratierecht is fundamenteel voor de rechtsstaat, maar daar zitten ook grenzen aan – die niet altijd even makkelijk aantoonbaar zijn. Dit gaf Caelesta Braun mee in haar openingswoord tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst van het Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) op 16 januari. Verder riep zij op tot het aangaan van de dialoog, juist wanneer er veel maatschappelijke onenigheid bestaat. Onder leiding van dagvoorzitter Tom Jessen werd er door een panel gesproken over het thema ‘demonstratierecht onder druk’.

Panelsprekers waren Dagmar Oudshoorn, voorzitter van Amnesty International Nederland, voormalig burgemeester van Uithoorn en hoofd Operaties bij de Nationale Politie, Munish Ramlal, gepromoveerd jurist en Ombudsman voor de Metropool Amsterdam, en Michiel Grauss, burgemeester van Bodegraven-Reeuwijk namens de ChristenUnie.

Alle sprekers waren het erover eens dat het demonstratierecht onder druk staat. De redenen waarom liepen echter flink uiteen. Oudshoorn vond namelijk dat het grondrecht beter beschermd moet worden. Volgens haar zitten er expliciete keuzes achter het al dan niet inzetten van politie tijdens demonstraties. Zolang een protest beschermwaardig is – dus wanneer het niet gaat om rellen – zouden de rechten van demonstranten gewaarborgd moeten worden. Er moet zorgvuldig gekeken worden naar de politie-inzet per demonstratie. Oudshoorn betoogde dat in plaats van het demonstratierecht in te perken, de overheid en instanties beter naar hun opties binnen het recht moeten kijken.

Grauss zag dit anders. Als burgemeester van Bodegraven-Reeuwijk refereerde hij aan demonstraties rond het graf van kinderen, die zogenaamd misbruikt en vermoord zouden zijn door onder andere oud-RIVM-directeur Jaap van Dissel. Volgens hem wordt het demonstratierecht steeds vaker misbruikt om te kwetsen en aan te zetten tot geweld, bijvoorbeeld bij koranverbrandingen. Daarbij ergerde hij zich aan het feit dat tijdens demonstraties van Extinction Rebellion alle agenten uit zijn gemeente ingezet moeten worden, waardoor andere plaatselijke zaken minder snel en effectief afgehandeld worden. Grauss stelde dat dergelijke vormen van demonstratie vredige protesten bemoeilijken. Hij benadrukte bovendien dat demonstraties vaak pas nieuwswaardig worden als er sprake is van extreme of choquerende acties, wat volgens hem een ongezonde dynamiek creëert.

Munish Ramlal nam meer een middenpositie aan. Hij benadrukte dat demonstreren de laatste stap op de escalatieladder is. Het groeiende aantal demonstraties wijst er volgens hem op dat burgers onvoldoende ruimte krijgen om hun mening te uiten. Hij bracht daarnaast interessante inzichten in over de impact van modernisering op het demonstratierecht. Zo worden demonstranten steeds vaker in kaart gebracht door middel van AI en gezichtsherkenning, wat kan leiden tot onterechte registratie in internationale databanken – zoals het voorbeeld van activist Frank van der Linde illustreert. Net als Caelesta Braun riep hij op om in gesprek te blijven.

Socioloog en gastspreker Jacqueline van Stekelenburg nuanceerde de discussie verder door te stellen dat het voornamelijk het uitgangspunt van belang is. Waar sommigen uitgaan van vreedzaamheid en het demonstratierecht, zien anderen meer noodzaak om de (publieke) veiligheid te waarborgen. Hiermee leek zij ook kundig de invalshoeken van de verschillende sprekers samen te vatten en deed zij recht aan de complexiteit van het debat.