Strijd om topfuncties EU kan maanden duren

Voor het eerst komen alle hoogste functies in de Europese Unie tegelijk vrij. Dat komt door het Verdrag van Lissabon. Voor het eerst bovendien beschikt de Unie over een onpartijdige informateur, te weten Herman Van Rompuy voorzitter van de Europese Raad. Hij is zelf niet herbenoembaar. De staatshoofden en regeringsleiders vergaderden hierover op 27 mei, meteen na de Europese verkiezingen van 25 mei.

Van Rompuy kreeg een drieledige taak. Als Europees ínformateur overleg voeren met de fractieleiders uit het Europees Parlement en anderzijds met de individuele politieke leiders van de EU-landen. Tegelijk moet Van Rompuy komende weken de prioriteiten en de strategische agenda schetsen tot 2020. Daarbij zal hij rekening houden met de uitslag van de recente verkiezingen en met de wensen van de EU-regeringsleiders, zo verklaarde Van Rompuy na afloop van de Europese Raad.

Krachtens artikel 17.7 VEU draagt de Europese Raad met gekwalificeerde (ruwweg tweederde) meerderheid de kandidaat Commissievoorzitter voor aan het Europees Parlement (EP) dat uiteindelijk beslist. Vóór het Verdrag van Lissabon moest die voordracht unaniem zijn. Daardoor kon het Verenigd Koninkrijk destijds de Belgen Jean-Luc Dehaene en Guy Verhofstadt als zijnde ‘te federalistisch’ voor het voorzitterschap torpederen.

Krachtens het VEU komt de voordracht van de Europese Raad tot stand ‘rekening houdend met de verkiezingen voor het Europees Parlement’. De leiders van de politieke fracties in het EP hebben afgelopen winter voor het eerst zogenaamde ‘Spitzenkandidaten’ benoemd. Dat waren de lijsttrekkers per politieke fractie in EU-kader. De Spitzenkandidaat die de verkiezingsstrijd wint wordt in deze opzet Commissievoorzitter.

Maar zo draait het EP de procedure neergelegd in de verdragen wel helemaal om. Want daar staat dat de Europese Raad de kandidaat aanwijst. ‘Verdragswijziging via de achterdeur om je eigen macht te versterken’, heet dat in Brussel.

Slikt de Europese Raad dit machtsverlies? Dat is de vraag waarom het komende weken draait. Vlak voor de vergadering van de Europese Raad heeft de conferentie van fractievoorzitters in het EP Jean-Claude Juncker als kandidaat Commissievoorzitter naar voren geschoven.

De fractieleiders van de christendemocraten (EVP), Joseph Daul, en van de sociaaldemocraten (S&D), Hannes Swoboda, mochten die boodschap aan Van Rompuy overbrengen.

Juncker’s EVP klopte met dertig zetels verschil de sociaaldemocratische S&D met de Duitser Martin Schulz als Spitzenkandidaat. De parlementsgroepen die vinden dat de EVP-er nu eerst aan zet is vertegenwoordigen maar liefst 645 van de momenteel 766 leden van het EP. De conservatieven en de eurosceptici rond de Brit Farage deden niet mee. Bij de enigszins verrassende steun van de sociaaldemocraten en de groenen staat dat Juncker wel de nadruk moet leggen op banen, migratie en de fiscale fraude. Dat zijn terreinen die bij het publiek goed liggen, maar waar het Europees Parlement overigens geen verregaande bevoegdheden heeft.

Juncker moet nu snel een grote coalitie creëren van EVP en S&D. Uiteindelijk moet de beoogde Commissievoorzitter in het EP de meerderheid van binnenkort 751 leden, ofwel 376 stemmen krijgen. Dat kan makkelijk als de drie klassieke pro Europese partijen EVP, S&D en ALDE (de liberalen) Juncker steunen. Lukt dit de Luxemburger komende weken, dan kan de Europese Raad nauwelijks nog met een andere kandidaat komen.

Jean-Claude Juncker (59) was tot eind vorig jaar de onbetwiste doyen van de Europese Raad. De Luxemburger was regeringsleider van begin 1995 tot einde 2013 en was vaak tegelijk minister van Financiën. Hij was van 2005 tot 2013 bovendien voorzitter van de Eurogroep.

Juncker speelde afgelopen twintig jaar een belangrijke rol bij de verdubbeling van het aantal EU-landen, bij de invoering van de euro en het management van de eurocrises. Hij is de uitvinder van de euro-obligaties waarmee de met schuld overladen zuidelijke eurolanden en ook veel sociaaldemocraten de crisis rond de EMU te lijf willen gaan. Op het eerste gezicht is Juncker kortom de geknipte opvolger van de Portugees Barroso’s die na tien jaar voorzitterschap van de Commissie vertrekt.

Toch bestaan tegen Juncker als Commissievoorzitter diverse bezwaren. Hij wil op alle terreinen méér Europa. Juncker gaat daarin verder dan zijn linkse rivaal Schulz. ‘Wat ik de eerste dag als Commissievoorzitter doe, is mijn ambtenaren dringend waarschuwen tegen iedere overregulering’, zei Schulz op 14 maart tegen dagblad Die Presse. Zoiets zegt Juncker niet gauw.

Diverse politieke leiders (zie hieronder) bepleiten net als Schulz vandaag voor een EU die zich hervormt en tegelijk meer terughoudend opstelt. Dat past niet meteen bij Juncker, de overtuigde Europese federalist. De befaamde ‘ever closer Union’, het voetje voor voetje de natiestaten uithollen van de Europese federalisten, is echter verleden tijd.

Of neem zijn manier van werken. Liefst bedisselde Juncker als Eurogroepvoorzitter alles ketting rokend in de late uren (en volgens kwade tongen met de fles in de buurt). Tien jaar geleden had de Luxemburger Commissievoorzitter kunnen worden, maar wilde niet. ‘Vandaag vertegenwoordigt hij het Europa van gisteren’, zo luidt samengevat de kritiek.

De christendemocratische kanselier Angela Merkel zet, zoals tegenwoordig gebruikelijk, in de Europese Raad de toon zodra een keuze gemaakt wordt. Merkel was tegen de aanwijzing van de Spitzenkandidaten. Zij vindt dat alleen de Europese Raad de kandidaat voordraagt. Nu zij er toch mee zit, blaast zij betreffende Juncker warm en koud.

Meermalen verzekerde Merkel dat de Luxemburger vanzelfsprekend haar kandidaat is. Maar in de nacht van de recente top zei de kanselier ineens veelbetekenend dat de Luxemburger ‘niet de enige geschikte kandidaat is’. Volgens Merkel ‘hebben wij meer tijd nodig voor dit proces met nog andere vacatures zoals de voorzitter van de Europese Raad en die van de Eurogroep’. Die post van minister Jeroen Dijsselbloem komt in 2015 vrij.

Naar verluidt heeft Merkel president François Hollande gepolst over het naar voren schuiven van de Franse IMF topvrouw Christine Lagarde. Maar Hollande zou liever op de Luxemburger mikken.

Drie regeringsleiders hebben zich openlijk uitgesproken tegen Juncker: de Brit David Cameron, de Zweed Fredrik Reinfeldt en de Hongaar Viktor Orban (de laatste twee EVP-ers !). Zij hebben niet voldoende stemmen om, als het er op aan komt, een voordracht te blokkeren. Anderzijds is het al vijftig jaar zo dat de kandidaat op basis van consensus tevoorschijn komt. Maar die tijd lijkt nu wel voorbij.

Opmerkelijk is het dat Merkel op 4 juni in Bundestag onverwacht zei het ‘onaanvaardbaar’ te vinden geen rekening te houden met de Britse bezwaren tegen Juncker. Cameron zou dan een alibi hebben om nog meer tegen de EU te ageren.

Maar hier spelen wellicht haar eigen belangen. De nieuwe partij Alternativ für Deutschland (AfD), die met zeven zetels naar Straatsburg komt en van de euro af wil, vormt een bedreiging voor Merkel’s CDU/CSU.

AfD wil zich aansluiten bij de conservatieve ECR waartoe Cameron behoort. In dat geval wordt de eurosceptische ECR in Straatsburg de derdee grootste fractie, dus groter dan de liberalen van Guy Verhofstadt. Dat is een schrikbeeld voor Merkel die Cameron dezer dagen écht nodig heeft om de AfD als ECR-lid te weigeren.

In Juncker’s voordeel spreekt dat de kanselier graag haar partijgenoot Günther Oettinger tot 2020 het Duitse lid van de Commissie laat blijven. Dat kan alleen als Schulz geen Commissievoorzitter wordt. Tegen Juncker is dan weer de analyse in weekblad Der Spiegel van Schulz met als typering: ‘Muttis neuer Liebling’. Dus Schulz als de gedroomde kandidaat van Merkel. Hij zou als Commissievoorzitter van SPD huize met president Hollande de broodnodige Frans–Duitse samenwerking volijverig aandrijven. Het is een idee om niet meteen te vergeten

In Brussel circuleren twee denkpatronen. Het ene luidt dat Juncker moeilijk te passeren is zodra de Europese Raad hem voordraagt. Hij krijgt dan vervolgens in het Europees Parlement eveneens voldoende steun. Slaagt hij er met andere woorden in het EP voor zich te winnen, dan komt de Europese Raad op 26 juni tot zijn voordracht. Waarna het nieuw verkozen Europees Parlement hem medio juli tot Commissievoorzitter kan kronen.

De andere denkrichting is dat Merkel via haar vertrouweling Van Rompuy aanstuurt op een benoemingencarrousel. Voor de vier vrijkomende functies circuleren al minstens vijftien namen van geschikte kandidaten. Bovendien gaat het in de EU al tientallen jaren zo dat geen van de vooraf circulerende namen het uiteindelijk wordt. Keer op keer tovert de Europese Raad te elfder ure een outsider uit de hoed. In dat scenario zit er voor Juncker geen Commissievoorzitterschap in.

Maar wat dan met Juncker? Wellicht is het prestigieuze voorzitterschap van de Europese Raad voor de Luxemburger. Al maanden gaat het gerucht dat hij in feite uit is op die allerhoogste baan. Als ervaren bemiddelaar die alle leidende figuren in en buiten Europa en hun trucages inmiddels wel kent, is Juncker daarvoor geschikt. Het niveau van voorzitter Herman Van Rompuy zal Juncker in die functie echter nooit evenaren

Er zitten trouwens rare kronkels in het beraad zoals dat tot nu toe verloopt. Volgens insider Peter Ludlow van Bureau Eurocomment hebben de leiders van de EVP, de SD en de ALDE de Europese Raad gesuggereerd dezelfde avond van 27 mei meteen Juncker voor te dragen. Maar dit snel de knoop doorhakken stuitte op grote aarzeling bij, veelzeggend, …. de EVP van Merkel en Juncker. Als compromis zijn vervolgens dan eigenlijk twee informateurs aangewezen. Van Rompuy namens de Europese Raad en Juncker namens het Europees Parlement.

Hoe hier wordt gepokerd blijkt verder uit de openlijke steun van de Belgische echt wel socialistische regeringsleider Elio Di Rupo en volgens dagblad Le Monde van de sociaaldemocraat Hollande voor de christendemocraat Juncker.

Premier Mark Rutte daarentegen was na afloop over zijn Benelux maatje Juncker heel erg zuinig. Rutte zoekt een Commissievoorzitter die de boodschap kan uitdragen "dat de EU zich vooral moet bezighouden met de groei van banen en met het versterken van de economie". Wie het zou kunnen worden wilde Rutte niet zeggen. ‘Omdat ik echt vind dat wij eerst over de inhoud eens moeten zijn en pas daarna over een kandidaat spreken’

Veel staatshoofden en regeringsleiders vinden dat de EU actie moet nemen tegen de opstoot van euroscepsis bij de recente EP verkiezingen. Cameron klaagde in de vergadering de Unie aan als ‘te veelomvattend, te overheersend en te bemoeizuchtig’. Laat Europa zich beperken tot zijn kerntaken, aldus de Brit. Hollande zei dat veel Fransen vandaag de EU meer zien als een bedreiging dan als een kans. Merkel, Hollande en Van Rompuy willen beter naar de opvattingen van de gewone mensen en hun dagelijkse noden luisteren.

Merkel: kernvragen: blijft Europa concurrentieel? Hoe scheppen wij banen?’. De nieuwe Italiaanse premier Matteo Renzi praat in Brussel liever over het effectiever besteden van de financiën om jobs te creëren, dan over het verdelen van topbanen, zo verklaarde hij. De Franse president ten slotte pleitte in de Europese Raad voor scherper toezicht op het personenverkeer, maar zonder de Schengenregeling aan de kant te schuiven.

Over de benoeming van de andere vrijkomende posten is weinig naar buiten gekomen. Die functies komen pas later dit jaar of (zoals met Dijsselbloem) in 2015 vrij. In de Europese Raad benadrukte de Sloveense premier Alenka Bratušek dat er in het kwartet te verdelen topfuncties minstens één vrouw moet zitten. Nadat Merkel haar volop bijviel, werd dat het standpunt van de Europese Raad, aldus een insider.

Bij het oplossen van de puzzel wordt behalve op de politieke kleur en de capaciteiten van de kandidaten, er op gelet de functies over de héle EU te spreiden en Oost-Europa niet te vergeten. Verder moeten grote én kleine landen zich in de verdeling terugvinden. Zou op de achtergrond ook nog spelen dat regeringschefs het vandaag al zo overheersende Duitsland niet nóg machtiger willen? Dat is dan weer een handicapje voor Schulz.

Willen de regeringsleiders er geen bende van maken, dan moeten zij tijdens de Europese Raad van 26 en 27 juni hun kandidaat Commissievoorzitter voordragen. Het EP kan dan de benoeming midden juli vlak voor het zomerreces bevestigen. Waarna de beoogde voorzitter tijdens de zomermaanden in overleg met de regeringen zijn 27 kandidaat-commissarissen zoekt. In het najaar ondergaan die kandidaten vervolgens de hoorzittingen van het EP. Is dat allemaal gepasseerd dan volgt in het EP een finale stemming over het complete beoogde Commissieteam.

Ten slotte toch nog even langs de carrousel met namen? Verhofstadt (ALDE), mw. Thorning-Schmidt (Denemarken), Kenny (Ierland), de Fransen mw. Lagarde (IMF), Lamy, Barnier en Moscovici, Tusk en Sikorski (beiden Polen), Katainen (Finland), mw. Grybauskaité (Litouwen) en uiteraard onze Dijsselbloem. Dit zijn allemaal geschikte kandidaten. Maar daarvan zijn er nog wel meer die momenteel liever stilletjes hun kans afwachten.