Europees Parlement, 2019-2024, van de ene crisis naar de andere

Ditmaal werd het niet, zoals in 2014, de ‘Spitzenkandidat’ van een van de politieke formaties van het Europees Parlement: de Europese Raad nomineerde Ursula von der Leyen, de Duitse Minister van Defensie, voor het voorzitterschap van de Europese Commissie. Pogingen om de sociaaldemocraat Frans Timmermans op die plek te krijgen mislukten. De EVP was de grootste fractie geworden en de nieuwe voorzitter behoort tot deze familie.

Dit speelde zich allemaal in november 2019 af. Begin 2020 werden de landen van de EU getroffen door COVID 19 - de pandemie die het openbare leven op veel plekken min of meer plat legde totdat voldoende vaccins beschikbaar waren. De Europese Commissie trok de regie naar zich toe met betrekking tot de productie en aankoop van vaccins en van de hersteloperatie die nodig was om de zwaar getroffen economieën van de EU overeind te houden.

Voor dat tweede mocht Brussel voor het eerst geld lenen. Het EP steunde - waar nodig met snelle actie - de aanpak van von der Leyen c.s. al vond het dat alle financiële bijstand in de vorm van schenkingen/subsidies moest plaatsvinden in plaats van ongeveer de helft zoals de lidstaten besloten.

De pandemie had grote gevolgen voor het functioneren van het parlement. Reizen werd afgeraden en leden, die zich zo thuis bevonden tijdens plenaire zittingen en commissievergaderingen, konden digitaal stemmen. Dat werkte prima.

Jammer dat een corruptie affaire een smet wierp op het parlement toen de Belgische justitie vervolging instelde tegen enkele (ex-) leden die geld zouden hebben aangenomen om stemmingen over een tweetal landen te beïnvloeden. De juridische procedures lopen nog. Het EP nam een hele reeks maatregelen om lobby’s in te dammen en de parlementariërs zelf meer transparant te maken.

In de loop van 2021 werd met uitgebreide vaccinatie programma’s COVID beteugeld. Het normale leven herstelde zich. Alleen niet in Oekraïne dat in februari 2022 werd aangevallen door Rusland. De EU reageerde snel door adequate opvang van oorlogsvluchtelingen te faciliteren - normale asiel procedures werden niet toegepast en Oekraïners stond het vrij werk te zoeken.

Het EP toonde zich vanaf het begin solidair met Oekraïne – onder meer door het verlenen van de Sacharov prijs aan het Oekraïense volk - en steunde de financiële steun aan het land, zoals de facility van 50 miljard, en de tegen Rusland gerichte sanctie pakketten. De Europese Commissie bestempelde zich zelf als een ‘geopolitieke’ .

De door Moskou veroorzaakte crisis bevestigde maar weer eens de noodzaak van meer strategische autonomie en een grotere defensie inspanning - ook van de EU. Een lijn waarvoor ook het EP pleitte en die het invulling gaf met aanname van de Chips act. Mede door de Russische agressie kreeg het proces van uitbreiding van de EU een nieuwe impuls. Het EP had daarop in verband met de trage gang van zaken in de Westelijke Balkan al eerder op aangedrongen. De Commissie legde een pakket maatregelen om meer snelheid te maken op tafel. De Europese Raad beloofde lidmaatschap aan Oekraïne, Moldavië en Georgië.

De club van von der Leyen zag zich ook als dé klimaat commissie. Frans Timmermans kreeg als eerste vicevoorzitter de taak om een Green Deal, waarom het EP had gevraagd, uit te werken. Daarin werden de klimaat- en natuurdoelstellingen van de EU opgenomen en de nodige wetgeving aan het EP en de lidstaten gepresenteerd. Een delegatie van het EP nam actief deel aan COP 23 . De nieuwe commissaris Wopke Hoekstra beloofde tijdens zijn hoorzitting de lijn van zijn voorganger voort te zetten. Maar onder druk van de boerenlobby zwakte de Commissie in 2024 met steun van de EVP fractie een aantal milieu eisen af.

Het EP toonde zich een waardig verdediger van de rechtsstaat. Het eiste vanwege de aantasting daarvan door Orban dat subsidies aan Hongarije werden stopgezet. Toen deze gedeeltelijk door de Europese Commissie werden hervat, spande het EP een proces aan bij het Europees Hof van Justitie.

Oorlog, COVID en klimaat waren alles overheersende thema’s. Daaraan kan een vierde toegevoegd worden: migratie. Het kostte enkele jaren om een pakket van maatregelen om daarop meer greep te krijgen door het EP te loodsen.

Bij de benoeming van de nieuwe commissie had het EP niet alleen een omvattend klimaatbeleid geëist maar ook wetgeving met als doel een Europees minimumloon. Die kwam er inderdaad. Naast een groen zette het EP zo ook een belangrijk sociaal accent.

Van een echte discussie over de toekomst van de EU , zoals het EP bepleitte, is weinig terecht gekomen. Het parlement kwam met een reeks voorstellen waaronder verbetering van de besluitvorming en versterking van de eigen rol, maar de lidstaten blijken huiverig voor mogelijke verdragswijzigingen als gevolg van zo’n debat. De Europese Raad heeft een gesprek hierover geagendeerd voor de top van juni 2024 – na de Europese verkiezingen.

Ondergesneeuwd door COVID en oorlog, was een actief parlement toch minder zichtbaar. Dat blijkt ook uit peilingen. Eurobarometer peilde in 2023 de populariteit van het EP. 43% van de Nederlander heeft een positief beeld van het EP, 19% is zeer negatief terwijl 38% een neutrale houding aanneemt. De EU als zodanig scoorde 54% positief.

Jan Marinus Wiersma was in de periode 1994-2009 lid van het Europees Parlement